‘Het zou altijd 50 of meer procent moeten zijn. Het liefst 100’

De riekende walm van de nabije rioolwaterzuiveringsinstallatie komt op de wind aangedreven en drijft over de tienduizenden zonnepanelen. Bouwcamera’s op hoge palen houden koperdieven in de gaten. Twee medewerkers van een Fries grondverzetbedrijf rijden een graafmachine op de aanhanger van een truck.

Eén van hen wijst in de verte, naar een boerderij aan de andere kant van dit 90 hectare tellende zonnepark. Daar aan de overzijde woont de boer die voor de komende 25 jaar dit aanzienlijke deel van zijn landbouwgrond verhuurt aan een Hamburgse investeerder in zonneparken.

Aprilzon

Even verderop slaat om het half uur de kerkklok van Ten Boer. In dit Groningse dorp, in de achtertuin van zijn huis, zit Jan Borkent, gepensioneerd chemicus. Hij draagt een zonnebril tegen de felle aprilzon. Borkent is een belangrijk man in de Energie Coöperatie Ten Boer, die in 2018 door de Eindhovense ontwikkelaar Ecorus aan de mouw getrokken werd. Ecorus was erachter gekomen dat de, toen nog bestaande, gemeente Ten Boer een omvangrijk agrarisch land had aangewezen als een zoekgebied voor zonne-energie. Inmiddels had Ecorus ter plekke al contracten gesloten met de boer en het waterschap, en nu vroeg het bedrijf of de lokale energiecoöperatie wilde helpen bij het betrekken van de omwonenden.

‘Wij hebben toen gezegd dat we die verkenning wilden uitvoeren, omdat we het belangrijk vonden dat de omgeving vertegenwoordigd wordt en dat duurzame energie wordt opgewekt, vertelt Borkent. ‘Ook konden we kijken of we er wat uit konden halen ten gunste van de inwoners. In het Klimaatakkoord dat in de loop van 2018 ontstond, werd opgeschreven dat 50 procent van het eigenaarschap bij de omgeving zou moeten liggen. Dat werd ook onze inzet.’

Mooie woorden

Achteraf bestond die zinsnede in het klimaatakkoord uit snel vervlogen mooie woorden. Ook werden Jan Borkent en zijn mede-coöperatieleden niet gehinderd door veel kennis. Want hoe doe je dat: mede-eigenaar worden van een reusachtige vlakte met 186.000 zonnepanelen en een flink stuk natuurontwikkeling erbij?

‘Het lokale eigendom is gewoon niet gelukt’, vat Jan Borkent samen. ‘Een belangrijke reden was: geld. Als je voor de helft eigenaar wil worden van een zonnepark van zo’n 90 hectare, dan moet je tussen de 40 en 50 miljoen euro aan geld ergens vandaan trekken. Dat bleek volstrekt onmogelijk in die tijd. We zijn toen overgeschakeld op het standpunt: laten we dan kijken of we een deal kunnen maken waarbij we wel een inbreng hebben op de inrichting van het zonnepark en tegelijkertijd er nog financieel gewin uit kunnen halen.’

Dubbeltje

Dat is wel gelukt, volgens Borkent. Dankzij enige strijdbaarheid. ‘De ontwikkelaar van zo’n park wil het liefst voor een dubbeltje op de eerste rij zitten’, zegt hij. ‘Wij vonden dat ze veel te weinig geld wilden geven voor een gebiedsfonds. Het was een tamelijk onaangenaam proces, met als uitkomst dat er begin 2023 een participatievertegenwoordigersovereenkomst gesloten is, een ‘pvo’ in de volksmond, tussen de formele eigenaar van het park, de nieuwe opgerichte Fledderbosch BV, vertegenwoordigd door Ecorus, en onze energiecoöperatie. Daarin staat dat als het park energie gaat leveren, wij gedurende 25 jaar een bepaald bedrag ontvangen.’

Inmiddels is Ecorus uit beeld, want het Eindhovense bedrijf heeft het zonnepark verkocht aan het Duitse bedrijf CEE Group. ‘Af en toe komt er iemand hier langs, maar meestal hebben we video-overleg’, vertelt Borkent, ‘en dat gaat eigenlijk best heel goed. Daar zijn we bepaald niet ontevreden over.’ CEE Group zelf is weer in handen van een Canadese investeerder. ‘Is dat zo? Dat had ik nog niet gehoord. Zelf hebben wij gewoon te maken met de club in Hamburg. Die jongens exploiteren zonneparken in heel Europa.’

Gebiedsfonds

Sinds 2024 produceert het park. Dat betekent dat er in 2025 voor het eerst geld landt in het gebiedsfonds. Op het moment van spreken is de Stichting Duurzaamheidsfonds Fledderbosch in oprichting, dat de helft van dat bedrag als een schenking krijgt van de coöperatie. Deze stichting verdeelt straks het geld, op basis van lokale aanvragen. ‘Met als uitgangspunt: verduurzamingsdoelen, in te dienen door maatschappelijke organisaties. Dat kunnen kerken zijn, sportverenigingen, buurtverenigingen of scholen. Geen privé-personen of bedrijven. We hebben geen idee of er voldoende aanvragen binnenkomen. Dat zal de praktijk moeten uitwijzen.’

Lachende derde

Maar eerst nog een gewetensvraag aan Jan Borkent: zou hij opnieuw aan een groot zonnepark meewerken als hij vooraf zou weten dat het lokale eigendom niet ging lukken? ‘Nee, nee, nee’, zegt hij onomwonden. ‘Het zou altijd 50 of meer procent moeten zijn. Het liefst 100, maar nooit minder dan 50. Ik kan me niet voorstellen dat iemand daar nog warm voor te krijgen is. Ik niet in elk geval.’

Zowel de rijksoverheid als de decentrale overheid had de financiële hand moeten uitsteken, vindt hij. ‘De lachende derde is altijd die grote partij. Als de overheid jou niet voldoende stut, kun je er niet tegenop. Dus wij zouden het alleen opnieuw doen als we het liefst 100 procent eigendom zouden hebben: alles zelf regelen, en daardoor zelf de risico’s dragen maar ook zelf de benefits ervan krijgen.’

Zuidbroek

Iets oostelijker in de provincie Groningen schenkt Jaap Keuning heet water uit een half vergane thermoskan. Hij zit in een kweekkas waar straks appelcider gemaakt moet worden, van de opbrengst van de appelbomen die in deze uithoek van een bedrijventerrein bij het dorp Zuidbroek zijn geplant door zijn Stichting Innovatief Zonne-energiepark Meeden (SIZM). Het gebouw staat pal naast een zonnepark van 2,5 hectare, op een terrein langs een spoordijk. De grond is eigendom van gemeente Midden-Groningen, maar de stichting mag die gebruiken voor het zonnepark Zonneakkers. Het lukte de stichting dit zonneveld ter waarde van een miljoen euro te bouwen met hulp van crowdfunding en een banklening.

Pal aan de andere kant van de spoordijk, waarover met regelmaat een Arriva-terrein naar de Duitse grens passeert, rijzen drie witte, vierkante torens op van de gloednieuwe stikstoffabriek. Deze fabriek maakt buitenlands gas, geïmporteerd via de Eemshaven, waaronder LNG uit Amerika, geschikt voor Nederlandse huishoudens.

Langs die stikstoffabriek loopt de autoweg N33, naamgever van het ernaast gelegen beruchte Windpark N33, nu eigendom van onder andere Duits energiebedrijf RWE. De aanleg van dit windpark van 35 turbines van bijna 200 meter hoog in een vlak landbouwgebied, zorgde in 2018 voor kokend bloed in de aderen van omwonenden. Er werden dreigbrieven verstuurd, asbest gedropt, en Groningse bestuurders figureerden op aanplakpapieren als nazi’s.

Lees de rest van het stuk in de papieren versie van BB#8, of straks online.