Van het gas: een gemeentelijke reis vol hindernissen

Deze maand verneemt een twintigtal gemeenten dat ze zijn geselecteerd voor de tweede tranche van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Wat zijn de lessen van hun voorgangers in de eerste ronde? Wethouders van drie pionierende gemeenten blikken terug en vooruit.

Slechte gasleidingen 

‘We zijn begonnen in Overvecht-Noord, een wijk met veel corporatiebezit’, zegt de Utrechtse wethouder energie Lot van Hooijdonk (GroenLinks). ‘De flats uit de jaren zestig waren toe aan groot onderhoud. Ook bleken sommige gasleidingen in dusdanig slechte staat dat ze voor 2025 moesten worden vervangen. Een groot aantal huizen is al op de stadsverwarming aangesloten’, aldus Van Hooijdonk. ‘Die bewoners gebruiken het gas alleen nog om te koken.’

Heel dichtbij
Toch blijkt het lastig bewoners mee te krijgen. Van Hooijdonk: ‘Dit is een transitie waarbij je bij mensen achter de voordeur komt. Het komt dan ineens heel dichtbij.’ Volgens haar is het essentieel dat de bewoners er financieel niet op achteruit mogen gaan, de beloofde kostenneutraliteit uit het Klimaatakkoord. ‘Anders heb ik als wethouder een moeilijk verhaal. Dat kunnen wij als gemeente niet veranderen, daar moet het rijk mee aan de gang. Ik weet dat collega’s bij andere gemeenten zich in de steek gelaten voelen door de rijksoverheid. Want wij staan in de zaaltjes de energietransitie te verdedigen tegenover de bewoners.’

Reis
Terugblikkend op de eerste twee jaar constateert Van Hooijdonk allerlei kwesties waar je van tevoren niet bij stilstaat. ‘Het feit dat een gemeente en een netbeheerder niet zomaar data mogen delen, bijvoorbeeld. Het heeft best lang geduurd voordat we wisten hoe alle huizen werden verwarmd. Heeft ze tips voor andere gemeenten om valkuilen te omzeilen? ‘De energietransitie is een reis die je als gemeente zelf moet maken. Er zit geen quickfix tussen, geen truc van een andere gemeente die je precies zo kunt herhalen.’  

Ingewikkelde wijk
‘We waren al gestart zo’n achthonderd huizen in Hengelo te verduurzamen met een warmtenet’, zegt wethouder Claudio Bruggink (duurzaamheid, D66). ‘Het Programma Aardgasvrije Wijken bood ons mooie kans voor een vervolgwijk.’ Het was zeker geen laaghangend fruit, haast hij zich erbij te zeggen. ‘De Nijverheid is een ingewikkelde wijk qua sociale samenhang en het betreft honderd jaar oude huizen. Maar we wilden als gemeente voorop lopen, dingen leren.’

Parallelle trajecten
Hengelo zette in op twee parallelle trajecten. In de eerste plaats een inhoudelijke route om tot een sluitende businesscase voor een warmtenet voor de Nijverheid te komen. ‘Best ingewikkeld’, stelt Bruggink. ‘We maken er nu wel meters in.’ Daarnaast loopt een continu participatietraject. ‘Met enquêtes hebben we in kaart gebracht wat er speelt en zijn er deelprojecten opgestart, bijvoorbeeld isolatieprogramma’s in de wijk. Met name als het traject wat langer duurt dan gepland, zul je steeds meer tijd in het wijkcontact moeten investeren. Om te voorkomen dat de energie weg ebt.’

Nieuwe vraagstukken
Stemt twee jaar proeftuin hem positiever of negatiever over de energietransitie? ‘Realistischer’, antwoordt Bruggink behendig. ‘Je begint heel ambitieus, maar je komt onderweg veel nieuwe vraagstukken tegen.’ ‘Participatie kost veel tijd’, geeft transitiemanager Remko Cremers als voorbeeld. ‘Dat traject is veel intensiever dan we vooraf hadden ingeschat.’ Juist ‘open communicatie’ noemt zijn wethouder cruciaal voor het slagen van de proeftuin. ‘Zowel naar bewoners, naar stakeholders als naar de raad. Begin daar al zo vroeg mogelijk mee, ook als je het zelf allemaal nog niet zo weet. Dan vertel je iedereen maar wat de dilemma’s zijn.’

Modernste dorp
‘Nagele is een bijzonder dorp’, zegt wethouder Marian Uitdewilligen (Dorpen, CDA) van de gemeente Noordoostpolder. ‘Toen het in de jaren vijftig werd gebouwd, gold het dankzij het ruimtelijk ontwerp door vooraanstaande architecten als modernste dorp van Europa. Een toonbeeld voor de verheffing van arbeiders. De afgelopen decennia verloederde Nagele een beetje. Daarom zijn we een programma begonnen om het dorp te revitaliseren.’

Bassin
Nagele heeft platte daken. Op elk dak komen zonnepanelen te liggen die water verwarmen. Dat water wordt in een bassin in de grond bewaard en dient ’s winters als bron voor de verwarming. Uitdewilligen: ‘Zonder veel ingrepen kun je huizen van het gas af krijgen. We hopen dat begin volgend jaar de eerste schop de grond in gaat.’ 

Regie bij dorp
Uniek aan Nagele is dat het hele project wordt gedragen door dorpsbewoners binnen de plaatselijke corporatie Energiek Nagele. ‘De regie ligt bij het dorp, de gemeente ondersteunt. Dan nog is het moeilijk om iedereen mee te krijgen. In de eerste casus zitten veel corporatiewoningen en een gebouw van de gemeente. Stel dat in een volgend blok een eigenaar niet wil meedoen. Dan kan het project wel doorgaan, maar moet er wel een buis over het dak. Hoe moet dat, juridisch? Dat zijn we, ondersteund door het programma, nu aan het onderzoeken.’

Gewetensvraag
Is de wethouder na twee jaar positiever of negatiever over de energietransitie? ‘Een gewetensvraag’, vindt ze. ‘De kwestie is: hoe principieel wil je zijn? Moet 100 procent van de huizen van het gas af of volstaat 95 procent ook? Op sommige plekken is het een bijna onmogelijke en zeer kostbare opgave.
In Nagele blijven we de gasbuizen voorlopig behouden. Over tien, twintig jaar is er misschien een alternatief als biogas of waterstof beschikbaar. Het is eerst nog wel fijn om bij koude winters een back-up te hebben.’

Lees het hele verhaal over aardgasloze wijken deze week in BB20 (inlog).
Meer weten? Zie ons online congres: www.driedagenaardgasvrij.nl