Gemeenten: wet tegen online opruiing lost niet alles op

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is ‘voorzichtig positief’ over de initiatiefwet van VVD-Kamerlid Michon-Derkzen die burgemeesters bevoegdheid geeft om opruiende online berichten te laten verwijderen. Volgens de VNG biedt het voorstel waardevolle nieuwe mogelijkheden om verstoringen van de openbare orde beter te kunnen aanpakken in het digitale domein. Maar tegelijkertijd plaatst de koepelorganisatie kanttekeningen bij de uitvoerbaarheid, juridische houdbaarheid en effectiviteit van de voorgestelde wet.

Het wetsvoorstel voorziet in een nieuw artikel in de Gemeentewet waarmee burgemeesters een ‘verwijderbevel’ kunnen geven aan personen die berichten plaatsen die de openbare orde verstoren of bij verschijning daartoe aanleiding geven. De wet is een reactie op de toenemende rol van sociale media bij het aanjagen van onrust, rellen en demonstraties. Zo werden de rellen rond Ajax-Maccabi gecoördineerd via Telegram, en leidde een weggeefactie van een Youtuber in het verleden tot grootschalige politie-inzet. Maar ook gecodeerde haatboodschappen via muziek, straattaal of symboliek vallen onder de reikwijdte van het wetsvoorstel.

Vrijheid van meningsuiting onder druk

Volgens de VNG vraagt de toepassing van deze bevoegdheid om uiterste zorgvuldigheid. Een verwijderbevel raakt volgens de gemeentekoepel fundamentele rechten zoals de vrijheid van meningsuiting en het recht op demonstratie. ‘De afweging of een bericht daadwerkelijk een directe dreiging vormt, is complex en contextafhankelijk,’ stelt de VNG in haar reactie aan de Tweede Kamer. Dat vraagt volgens de VNG om landelijke beoordelingskaders om willekeur en rechtsongelijkheid te voorkomen.

Belangrijke voorwaarden missen

De VNG vindt het positief dat het parlement erkent dat burgemeesters momenteel onvoldoende bestuurlijke instrumenten hebben om snel op te treden bij online opruiing. Toch waarschuwt zij dat het voorstel in zijn huidige vorm belangrijke voorwaarden mist voor een effectieve uitvoering. Zo moeten burgemeesters kunnen rekenen op een sterke informatiepositie, waarvoor goede samenwerking met politie, Openbaar Ministerie en rijksoverheid noodzakelijk is.

Grote platforms buiten schot

De VNG noemt ook twee onderbelichte aspecten in de wetstekst. Ten eerste is het verwijderen van een bericht niet hetzelfde als het ‘verwijderd houden’ ervan. Zonder aanvullende maatregelen is het eenvoudig voor gebruikers om het bericht opnieuw te plaatsen of via andere kanalen te verspreiden. Ook blijven de grote socialmediaplatforms buiten schot. ‘Zonder medewerking van deze platforms verliest het verwijderbevel zijn kracht,’ aldus de VNG.

Daarbij vereist de toepassing van het verwijderbevel kennis van digitale communicatievormen, zoals straattaal of codetaal (‘hondenfluitjes’). De betekenis van zo’n boodschap is niet voor iedere lezer duidelijk, maar kan binnen bepaalde online gemeenschappen wel degelijk als opruiend worden opgevat. Dit maakt de juridische toetsing extra ingewikkeld, en vereist expertise, duidelijke criteria en professionele ondersteuning voor burgemeesters.

Repressie niet voldoende

Wat de VNG betreft mag het wetsvoorstel niet worden gezien als dé oplossing voor het groeiende probleem van online aangejaagde onrust. De achterliggende oorzaak ligt volgens de gemeentekoepel dieper. Digitalisering biedt burgers die zich niet gehoord voelen nieuwe manieren om ongenoegen te uiten – vaak op manieren die polariserend of zelfs haatdragend zijn. De VNG waarschuwt dan ook dat repressieve wetgeving alleen niet voldoende is.