Bijna de helft van de Nederlanders maakt zich zorgen over de door het rijk geplande bezuinigingen op gemeenten, en vreest dat lokale belastingen daardoor zullen stijgen en voorzieningen verslechteren. Een meerderheid betaalt liever wat meer belasting voor het behoud van die voorzieningen, blijkt uit onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van Binnenlands Bestuur.
Meeste burgers vinden investeren in sport minder belangrijk
Bijna de helft van de Nederlanders maakt zich zorgen over de door het rijk geplande bezuinigingen op gemeenten.
Cultuur en sport favoriete bezuinigingsposten
Bureau Ipsos I&O onderzocht in hoeverre Nederlanders op de hoogte zijn van de bezuinigingsplannen van het rijk voor gemeenten, of zij zich daar zorgen over maken, en waar zij zelf besparingsmogelijkheden zien binnen hun gemeente. De helft van de respondenten weet dat de meeste gemeenten vanaf 2026 veel minder geld krijgen van de landelijke overheid.
De meeste Nederlanders realiseren zich dat dit kan leiden tot hogere belastingen en bezuinigingen. Bijna de helft van de Nederlanders (49 procent) maakt zich zorgen over de geplande bezuinigingen op gemeenten. Een iets kleinere groep (44 procent) maakt zich niet veel maar ook niet weinig zorgen; 5 procent heeft weinig tot geen zorgen. De groep 65-plussers maakt zich vaker zorgen dan de groep 18- tot 34-jarigen. Ook inwoners van (sterk) stedelijke gebieden hebben vaker zorgen dan inwoners uit niet-stedelijkegebieden.
Veel zorgen dat bezuinigingen kwetsbaren hard raken
De meest genoemde reden voor zorg is onrust over stijgende kosten en verhoogde belastingen als gevolg van de geplande bezuinigingen. Ook maken respondenten zich zorgen over de achteruitgang van voorzieningen. Sommigen geven aan dat de kwaliteit van de gemeentelijke voorzieningen momenteel al onder druk staat en dit door de geplande bezuinigingen verder zal verslechteren. Anderen vrezen dat eenmaal wegbezuinigde voorzieningen later moeilijk terug te brengen zijn. Daarnaast leven er veel zorgen dat de geplande bezuinigingen kwetsbare groepen onevenredig hard zullen raken, zegt Ipsos I&O-onderzoeker Asher van der Schelde. Dit omdat zij vaker afhankelijk zijn van gemeentelijke diensten zoals sociale voorzieningen en jeugdhulp. ‘Bezuinigingen binnen domeinen als zorg en welzijn hebben volgens deze groep daarom een ongewenst sociaal-maatschappelijke impact’, aldus Van der Schelde.
Er is ook een groep respondenten die zich weinig tot geen zorgen maakt over de geplande bezuinigingen. Zij zijn over het algemeen niet (financieel) afhankelijk van gemeentelijke voorzieningen. Ook heeft die groep naar eigen zeggen vertrouwen in het gemeentelijke beleid. Zij stellen dat hun gemeente de zaken goed op orde heeft en dat zij rekenen op de juiste keuzes van de lokale overheid. Een ander genoemde verklaring voor het ontbreken aan zorgen is dat deze groep een afstand tot gemeentelijke beslissingen voelt. Geen invloed kunnen uitoefenen op de beslissingen maakt dat zij zich ook geen zorgen (kunnen) maken.
Behoud voorzieningen
Voor de meesten is duidelijk dat de geplande rijksbezuinigingen ertoe leiden dat gemeenten vanaf 2026 minder te besteden hebben. Dit betekent dat als gemeenten de bestaande voorzieningen en diensten op peil willen houden, de belastingen voor inwoners omhoog moeten. Als daar niet voor wordt gekozen, zijn er immers minder middelen beschikbaar voor het faciliteren van diensten en voorzieningen. Grofweg zijn er dan drie opties: meer diensten en voorzieningen en sterk stijgende gemeentelijke belastingen (scenario 1), evenveel diensten en voorzieningen en stijgende gemeentelijke belastingen (scenario 2), of minder diensten en voorzieningen en gelijkblijvende gemeentelijke belastingen (scenario 3).
Meeste burgers vinden investeren in sport minder belangrijk
Meer dan de helft van de Nederlanders (55 procent) geeft de voorkeur aan het tweede scenario: behoud van het voorzieningenniveau en stijgende gemeentelijke belastingen. De voornaamste reden? De noodzaak dat de voorzieningen en diensten op peil blijven. Het derde scenario zien drie op de tien Nederlanders als beste optie. Deze groep vindt het vooral belangrijk dat de belastingen niet verder stijgen. Laag- en middelhoogopgeleiden kiezen vaker voor dit scenario dan hoogopgeleiden. De kleinere groep die voor het eerste scenario kiest (5 procent), doet dit vooral omdat zij bereid zijn om meer belasting te betalen voor betere voorzieningen en diensten die de leefbaarheid in de gemeente vergroten.
Cultuur, sport en milieu
De kans is groot dat gemeenten uiteindelijk zullen moeten bezuinigen. De onderzoekers vroegen daarom op welke beleidsterreinen Nederlanders dat acceptabel vinden. De domeinen waarop volgens hen vaker mag worden bezuinigd en waarin zij investeringen minder belangrijk achten, zijn Cultuur (30 procent), Milieu & Duurzaamheid (29 procent) en Sport (21 procent).
Er is het minste draagvlak voor bezuinigingen op de domeinen Veiligheid (3 procent), Afvalinzameling (9 procent), Handhaving en toezicht (10 procent) en Openbare ruimte (10 procent). Volgens Van der Schelde zijn daarbij verschillen te zien tussen diverse groepen. ‘Zo vinden vrouwen vaker dan mannen dat er niet mag worden bezuinigd op de domeinen Veiligheid en Handhaving en toezicht. Ook vinden 65-plussers vaker dan jongere leeftijdsgroepen dat er niet op Handhaving en toezicht mag worden bezuinigd. Verder vinden Nederlanders uit niet-stedelijke gebieden vaker dat er op de domeinen Openbare ruimte en Afvalinzameling mag worden bezuinigd dan Nederlanders uit meer stedelijke gebieden.’ Daarnaast is gevraagd in welke domeinen gemeenten juist zouden moeten investeren.
De drie domeinen die daarbij het meest worden genoemd, zijn Veiligheid (62 procent), Woningbouw (58 procent) en Handhaving en toezicht (49 procent). Ook hier zijn duidelijke verschillen zichtbaar tussen bevolkingsgroepen: vrouwen vinden vaker dan mannen dat er in Veiligheid moet worden geïnvesteerd, en oudere leeftijdsgroepen en laag- en middelhoogopgeleiden delen die mening vaker dan jongere leeftijdsgroepen en hoogopgeleiden. Daarbij geven deze groepen ook vaker dan 18- tot 34-jarigen en hoogopgeleiden aan dat er meer moet worden geïnvesteerd in Handhaving en toezicht.
Tevredenheid in gemeente
Nederlanders zijn tevreden over het leven in hun gemeente. Ze beoordelen dit gemiddeld met een 7,7. Slechts vier procent geeft een onvoldoende. Drie op tien (29 procent) beoordelen het leven in de gemeente met een krappe voldoende (6 of 7), terwijl twee derde een acht of hoger geeft. Specifiek gevraagd naar de diensten en voorzieningen in een gemeente is men iets minder tevreden. Beide aspecten krijgen echter wel een ruime voldoende (diensten 7,2 en voorzieningen 7,1). Lager opgeleiden zijn doorgaans iets negatiever over de gemeente waarin ze wonen.
Ambtenaar extra bezorgd
Ambtenaren maken zich nog meer zorgen over de geplande rijksbezuinigingen dan burgers: 63 procent van hen zegt hierover bezorgd te zijn. De grootste zorg betreft de financiële druk die hierdoor op gemeenten ontstaat. Vanaf 2026 zullen de middelen vanuit het rijk onvoldoende zijn om de gemeentelijke uitgaven te dekken. Vooral voorzieningen en diensten zoals jeugdzorg, afvalinzameling en bibliotheken dreigen, zo vrezen ambtenaren, onder druk te komen staan. Deze kunnen worden ingeperkt of zelfs helemaal verdwijnen. ‘Daarbij is de zorg dat minder voorzieningen en diensten ertoe leiden dat kwetsbare burgers verder in de problemen komen, hetgeen ook kan leiden tot groeiende sociale ongelijkheid’, stelt Ipsos I&O-onderzoeker Asher van der Schelde.
De groep ambtenaren die weinig of geen zorgen heeft over de gevolgen van de bezuinigingsplannen (2 procent) baseert dat op het vertrouwen in de gemeentelijke capaciteit. Zo stellen sommigen dat de gemeente over financiële buffers beschikt en doelmatige beleidskeuzes kan maken. Daarnaast zijn volgens Van der Schelde gebrek aan persoonlijke invloed en betrokkenheid redenen om weinig zorgen te hebben. ‘Deze groep stelt dat zij persoonlijk geen effect verwachten en geen invloed hebben op de keuzes die worden gemaakt. Verder is onduidelijkheid over de uitwerking van de geplande bezuinigen reden om geen zorgen te hebben’, zegt de onderzoeker.
Stemgedrag ambtenaren
De geplande rijksbezuinigingen op gemeenten hadden nauwelijks invloed op het stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen. Vier op de tien respondenten gaven aan het oneens te zijn met de stelling: ‘Bij de aankomende Tweede Kamerverkiezingen laat ik mijn stemgedrag mede bepalen door de plannen van een partij voor de budgetten van gemeenten’. Een kleinere groep (15 procent) liet weten dat zij hun stemgedrag hier wél door zouden laten beïnvloeden, terwijl drie op de tien (31 procent) neutraal stond ten opzichte van deze stelling.
Uit het onderzoek komt ook naar voren dat er redelijk veel onduidelijkheid heerst over de plannen van politieke partijen met betrekking tot de geplande bezuinigingen. Vier op de tien respondenten zijn het oneens met de stelling: ‘Politieke partijen zijn duidelijk over hun plannen voor gemeentelijke bezuinigingen’. Slechts een kleine groep (4 procent) vindt de plannen wél duidelijk, terwijl een vijfde van de respondenten neutraal antwoordt. Daarnaast geeft een substantiële groep (34 procent) aan niet te weten of zij de plannen duidelijk vinden, wat wijst op een grotere mate van onduidelijkheid.
Gemeenteambtenaren lieten bij de Tweede Kamerverkiezingen hun stemgedrag vaker dan burgers mede beïnvloeden door de plannen van een partij voor de gemeentebudgetten. Eén op de vijf (21 procent) geeft aan zijn of haar stemgedrag hierop af te stemmen. Ook geven gemeenteambtenaren (19 procent) iets vaker dan burgers (17 procent) aan te willen stemmen op een partij die niet wil bezuinigen op gemeenten, ook als dit betekent dat elders bezuinigd moet worden.
Verantwoording In totaal hebben 1.645 mensen aan het onderzoek meegedaan: 518 ambtenaren en 1.127 inwoners. De enquête werd in september 2025 gehouden. De resultaten voor burgers zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+).
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.