Zin en onzin over kosten

De Tweede Kamer is op oorlogspad. Aanleiding waren de uitlatingen van enige hooggeleerde heren dat de overheid jaarlijks 5 miljard verspilt aan automatisering. Dan komen Kamerleden in actie. Stuur de Rekenkamer eropaf en haal de minister naar de Kamer om verantwoording af te leggen.
Eindelijk houdt de Kamer zich overheidsbreed bezig met overheidsautomatisering. Jammer alleen dat dit is gebaseerd op financieel drijfzand en dat de Kamerleden de verkeerde vragen stellen.

Hoe kwamen de hoogleraren aan hun getal? Interessant is dat over de overheidsuitgaven aan automatisering nauwelijks cijfers bestaan. De beste cijfers zijn nog die van het CBS die aangeven dat dit voor de rijksoverheid ongeveer 6 miljard per jaar is. Dat was trouwens niet het getal waar de hoogleraren mee rekenden. Hun stelling is dat 30 procent van de automatiseringsprojecten mislukt en dat dit voor de Nederlandse overheid 5 miljard betekent. Bron van die schatting is onbekend. Hoe kwamen ze aan die 30 procent? Dat percentage is gebaseerd op onderzoek in het buitenland naar automatisering in het algemeen.
De Kamer is dus in het duister aan het vuren op de vijand. Nog belangrijker vind ik de vraag of dit wel de echte vijand is. De Kamer schiet nu alleen op de vijandelijke soldaten in de rode hesjes terwijl er veel meer kleuren zijn.

Ik noem er een paar. Waarom worden grote projecten met evidente maatschappelijke baten niet of te langzaam uitgevoerd? Een evident voorbeeld is het elektronisch patiëntendossier. Niemand weet wat het ontbreken hiervan kost en daarom is er ook nauwelijks politieke aandacht voor.
Waarom kijkt de Kamer niet of nauwelijks naar de eigen verantwoordelijkheid? Vele, politiek geamendeerde regelingen hebben gigantische uitvoeringstechnische consequenties en worden wellicht binnen het budget uitgevoerd, maar kosten de burger onnodig veel geld. Een voorbeeld is hier het Walvisproject.

Ook is het zeer wel mogelijk dat een bepaald groot project binnen het budget wordt uitgevoerd, maar was dat budget niet veel te hoog? Vele externen met hoge dagtarieven maken zeer gedetailleerde specificaties gedurende soms jarenlange trajecten.
Een laatste punt: het kan zijn dat de geslaagde projecten binnen de overheid zoveel baten genereren dat die de kosten van de mislukte projecten zeer ruim compenseren. Automatisering is innovatie en innovatie lukt niet altijd. Stoppen met innovatie is echter de dood in de pot.

Mijn conclusie: ik geloof niet dat de overheid zoveel geld verspilt als wordt beweerd. Die redenering is niet onderbouwd. Maar zelfs als het waar mocht zijn: een overheid die deze bedragen verkeerd besteedt maar anderzijds tal van succesvolle projecten uitvoert, kan veel en veel doelmatiger zijn dan een overheid die alles binnen het budget doet maar de verkeerde dingen op de verkeerde manier automatiseert of dat zelfs volledig nalaat.
Zo zou de Kamer er ook naar moeten kijken. Wat daarbij zou helpen is een onafhankelijke instantie die projecten zelfstandig initieert en evalueert. Natuurlijk kost ook zo’n orgaan geld, maar dat valt in het niet bij de vermindering van de kosten en de verhoging van de baten die daardoor zouden worden gegenereerd. Iets voor een Kamermotie?

Rob Meijer is plaatsvervangend directeur van Het Expertise Centrum