Yes tegen de NDS

Met enige vertraging is de Nederlandse Digitaliseringsstrategie dan toch gelanceerd. Overheidsorganisaties zijn eensgezind over de noodzaak om gezamenlijk op te trekken op het gebied van digitalisering. De komende tijd moet het kabinet nog wel knopen doorhakken.

Samen sterker tegen de Russen en andere bedreigingen

In een tijd waarin de politiek het over weinig eens wordt, vormt digitalisering een welkom lichtpuntje. Op vrijdag 4 juli 2025 keurde de ministerraad de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) goed. De NDS heeft als doel om de digitale basis van de Nederlandse overheid te versterken door in samenwerking te versnellen (zie kader). De strategie kwam tot stand in nauw overleg met gemeenten, provincies, waterschappen, publieke dienstverleners en de verschillende departementen. Ze staan te trappelen om hem ten uitvoer te brengen.

Nathalie van Berkel, voorzitter van het Netwerk van Publieke Dienstverleners, verwoordt het in een groepsinterview met Binnenlands Bestuur als volgt: ‘Er is draagvlak, we hebben zorgvuldig met elkaar gekeken hoe we onze ambities werkelijkheid kunnen laten worden. Nu doorpakken, boter bij de vis, echt investeren en zorgen dat we zo snel mogelijk met elkaar van de kant kunnen.’ Saskia Boelema (D66), gedeputeerde van de Provincie Noord-Brabant en bestuurslid van het IPO, voegt eraan toe: ‘We gaan hierover graag snel in gesprek met de nieuwe staatssecretaris en zijn bereid om samen de benodigde inzet te plegen.’

Oproep

Groot was de teleurstelling toen begin juni het kabinet-Schoof viel, luttele dagen voordat de feestelijke lancering van de NDS oorspronkelijk gepland stond. Peter Snijders, voorzitter van de Commissie Informatiesamenleving van de VNG, zei bij die gelegenheid: ‘De vaart die in dit onderwerp zat, dreigt eruit te gaan. Onze gezamenlijke oproep is om dat vooral niet te laten gebeuren.’ De medeoverheden riepen in een brief op om de NDS zo snel mogelijk te lanceren. Aldus geschiedde. Demissionair staatssecretaris van Binnenlands Zaken Eddie van Marum (BBB) nam de portefeuille digitalisering over van de tegen zijn wil opgestapte Zsolt Szabó (PVV). Hij kreeg de NDS er nog net voor het zomerreces door.

Van Marum beloofde de Tweede Kamer om voor het eind van het jaar een investeringsagenda uit te werken. De Kamer zelf wil dat hij er al voor de verkiezingen in oktober mee komt. Ook moet er een uitvoeringsprogramma komen met een bijbehorende bezetting. Ondanks de komende Tweede Kamerverkiezingen verwacht Van Marum dit jaar nog veel voor elkaar te krijgen.

‘De kans dat wij hier nog wel even demissionair aan kunnen werken, is redelijk reëel,’ zegt hij. ‘Gezien het politieke speelveld kan het best lastig worden om weer een coalitie te vormen in de nieuwe setting. Ik laat mij dus niet tegenhouden door wat er misschien kan komen. We gaan full speed door met waar we mee begonnen zijn.’ Dat neemt niet weg dat hij verwacht dat het uitwerken van de investeringsagenda ingewikkeld wordt. ‘Iedereen legt z’n ei, maar er zijn ook eieren van verschillende vormen en grootte. In een broedmachine kunnen die misschien samen uitkomen. Daar gaan we op broeden.’

Urgentie

De urgentie is er in elk geval. Niet voor niets luidt het motto van de NDS ‘samen versnellen is de enige optie’. Geopolitieke ontwikkelingen maken het probleem van de digitale afhankelijkheid van overheden sinds kort akelig concreet. Het nijpende tekort aan it’ers wordt in ieder gemeentehuis gevoeld. En iedereen die weleens iets in een samenwerkingsverband heeft gedaan, weet hoe irritant het kan zijn als systemen niet op elkaar aansluiten of als data niet mogen worden gedeeld terwijl dat wel wenselijk is en verantwoord kan.

Het helpt dat de NDS in dit stadium in hoge mate apolitiek is. ‘Dit zijn de meest relevante onderwerpen, van welke partij of politieke kleur je ook bent,’ zegt Van Berkel. ‘Voor gemeenten, provincies, waterschappen en publieke dienstverleners is het van cruciaal belang dat we hier grote stappen op zetten. We lopen achter. We hebben haast.’

Ook Van Marum benadrukt dat iedereen belang heeft bij een veilige digitale infrastructuur en een goed functionerende overheid, ongeacht de partij. ‘Maar er moeten de komende tijd wel keuzes worden gemaakt over waarin we investeren en hoeveel. In de investeringsagenda kunnen we goed voor het voetlicht brengen wat er nu echt nodig is. Misschien moet een volgende regering die keuzes dan ook maken in de bezetting die ze ervoor beschikbaar stellen.’

De roep om een minister voor digitalisering begint een voorspelbaar fenomeen te worden na iedere kabinetsval, een beetje zoals er na elke zomervakantie wordt geconstateerd dat de pepernoten alwéér te vroeg in de schappen liggen. Nederland heeft nu voor de derde maal een staatssecretaris voor digitalisering. Die moet zich normaal gesproken al in een dubbelrol wringen omdat ook koninkrijksrelaties tot het takenpakket behoort. Van Marum heeft ook nog Herstel Groningen op zijn bordje.

Cruciaal is dat een staatssecretaris geen onderdeel uitmaakt van de plek waar de besluiten worden genomen: de ministerraad. De koepels zijn daarom groot voorstander van een bewindspersoon met een stevig mandaat op digitalisering. ‘We hebben behoefte aan voortvarende coördinatie en leiderschap op dit onderwerp,’ zegt Vincet Lokin, bestuurslid van de Unie van Waterschappen. ‘We denken dat het ons erg kan helpen als er een minister komt met gezag die hierin een koers kiest.’

Verdeeldheid

De NDS mag dan behoorlijk ambitieus zijn in het streven om tot één digitale overheid te komen, Nederland kampt daarnaast nog met een aantal maatschappelijke digitaliseringsvraagstukken die niet rechtstreeks in de strategie worden geadresseerd. Wat als een grote cyberaanval grootschalige ontwrichting in Nederland teweegbrengt? Wie beschermt kinderen online? Wat te doen tegen de desinformatie die de samenleving overspoelt om verdeeldheid te creëren?

Volgens Nathan Ducastel, voorzitter van de NDS-raad en directeur-bestuurder van VNG Realisatie, is de tijd ondertussen meer dan rijp voor iemand die dergelijke opgaven krachtig kan aanpakken. ‘Ik pleit er al jaren voor om het bij een vicepremier te beleggen, parallel met wat er elders in Europa gebeurt. Ict is niet alleen maar een productiemiddel, het is ook iets wat de samenleving in zeer belangrijke mate verandert. Een minister voor digitalisering moet allebei die kanten pakken.’

De NDS leest allereerst als een visie op de digitale overheid, niet op de digitale samenleving als geheel. Digitale inclusie komt alleen tussen de regels aan bod, in het uitgangspunt om de burger centraal te zetten, het uitgangspunt van digitaal vakmanschap en in het streven naar standaardisatie. Szabó zei in een eerder interview met Binnenlands Bestuur dat hij zaken als digitale toegankelijkheid en algoritme- ethiek beschouwt als inherent aan het vakmanschap van ambtenaren.

‘Dat is de hygiëne die gewoon tussen de oren moet zitten, want we mogen geen fouten maken zoals die in het verleden zijn gemaakt,’ zei hij. Szabó noemde het ronduit teleurstellend dat er nog altijd overheidswebsites zijn die niet goed toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Als VVD-Kamerlid maakte hij zich hier 22 jaar geleden al hard voor. ‘We hebben wetgeving, we hebben dit dossier al bijna een kwart eeuw op tafel liggen, régel het gewoon.’

Muskusrattenbestrijder

In tegenstelling tot zijn voorganger heeft Van Marum geen achtergrond in de ict. Voordat hij de politiek in ging, was hij onder meer muskusrattenbestrijder bij de provincie Groningen, zelfstandig schade-expert en uitvaartverzorger. Dat hij de verantwoordelijkheid krijgt over de NDS, leidt tot enige scepsis in de markt. Onterecht, stelt hij: ‘Ik heb veel kundige mensen om me heen en ik weet heel goed wat de bedoeling is van de NDS. We hebben te maken met verschillende overheden die allemaal op verschillende manieren met verschillende systemen werken. We moeten ervoor zorgen dat we daar een stukje cohesie in krijgen, door het samen op te pakken. Dat komt op hetzelfde neer als waar ik in Groningen mee bezig ben. We moeten gewoon veel meer werken als een faciliterende overheid voor burgers en ondernemers.’

Hem wacht een stevige taak, want de komende tijd moeten er knopen worden doorgehakt. Het cliché luidt dat iedereen voor samenwerken is, maar dat niemand wil veranderen. In navolging van Szabó is Van Marum voorstander van een goed gesprek ‘met de benen op tafel’. Net als in Groningen verwacht hij vertrouwen op te bouwen door goede gesprekken te voeren met de mensen die het echt moeten gaan doen. ‘Als je dat goed voor de bril hebt, dan kun je vervolgens met elkaar bestuurlijke dingen op de plek zetten.’

Maar op den duur moeten er toch harde afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld over het verplichten van standaarden? ‘Kijk, als je het over de basis eens bent met elkaar, dan zal er af en toe wel een hard gesprek moeten worden gevoerd. Je hebt natuurlijk altijd kikkers in de kruiwagen die proberen om eruit te komen. Als je dit echt gezamenlijk wilt doen, zul je af en toe een kikker moeten teruggooien in de wagen.’