Analyse: IT-expertise in de Tweede Kamer blijft kwetsbaar

Bij de komende verkiezingen blijkt digitalisering eindelijk een thema waarop veel partijen elkaar vinden. Privacy, cybersecurity, open source, AI-toepassingen en digitale soevereiniteit zijn in de programma’s van het merendeel van de partijen terug te vinden. Er is echter een opvallend verschil tussen de erkenning in partijprogramma’s en de politieke waardering voor degenen die deze onderwerpen daadwerkelijk inbrengen en behandelen.

Op de kandidatenlijsten staan diverse IT-experts die zich in eerdere Kamerperiode en in hun partijprofielen hebben bewezen op kansrijke posities. Zo schuift het CDA Harmen Krul (5) naar voren als woordvoerder digitalisering. D66 profileert zich met Nathalie van Berkel (6), die bestuurlijke ervaring combineert met digitale innovatie bij het UWV. Joost Sneller (5). Nummer 9, Hanneke van der Werf (l), kan haar werk in de commissie DiZa waarschijnlijk doorzetten. Nummer 5, Joost Sneller, blijft als mede-indiener van Woo altijd kritisch ten aanzien van de informatiesystemen die openbaarheid belemmeren. 

Volt heeft Marieke Koekoek (2), die zich vooral richt op juridische en ethische aspecten van technologie, en academisch onderlegde IT-specialist Bjorn Beijnon (5). ChristenUnie vertrouwt de onderwerpen toe aan Don Ceder (3), die ruime ervaring opdeed met digitale dossiers. Andere partijen, waaronder PVV, VVD, GroenLinks-PvdA, SP, JA21, 50PLUS, SGP en FvD, hebben geen IT-specialisten op kansrijke plekken, of ze staan erg laag op de lijst en zijn daardoor nauwelijks kansrijk.

Zorgwekkende trend

Dat veel partijen geen IT-experts op kansrijke plekken hebben, past in een zorgwekkende trend gaande: Kamerleden die zich inzetten voor IT-onderwerpen lijken de afgelopen jaren namelijk politieke zelfmoord te plegen. De vaste commissie Digitale Zaken, opgericht in 2021 om digitale onderwerpen structureel te behandelen, wist veel te bereiken op gebied van nationale digitaliseringsstrategie, cloudbeleid, AI-toepassingen bij de overheid en digitale uitdagingen in het onderwijs. Binnen de commissie werken Kamerleden inhoudelijk samen en tonen expertise, maar de politieke partijen belonen die inzet niet, het wordt zelfs afgestraft.

Een paar voorbeelden: Barbara Kathmann (GL-PvdA) zakt van plek 18 naar 32, Martijn Buijsse (VVD) zakt naar 34 en Jan Valize (PVV) naar 39. Jesse Six Dijkstra (NSC) verlaat de Kamer uit eigen keuze. Hind Dekker-Abdulaziz en Lisa van Ginneken van D66 maakten bij vorige verkiezingen hetzelfde mee. Digitale experts maken structureel plaats voor nieuwe gezichten of worden in zeldzame gevallen ‘gepromoveerd’ naar andere dossiers zoals bij Queeny Rajkowski (VVD) gebeurde.

Minister van Digitale Zaken

Een belangrijk instrument om continuïteit en politieke gewicht te waarborgen, is de benoeming van een minister of bewindspersoon voor Digitale Zaken. Zo’n functionaris kan digitale onderwerpen op het hoogste politieke niveau borgen, van AI-regulering en cybersecurity tot digitale soevereiniteit en Europese samenwerking. Tot nu toe komt dit in de programma’s echter nauwelijks terug: slechts vijf partijen (D66, Volt, GroenLinks-PvdA, NSC en SP) benoemen expliciet een minister of bewindspersoon. Zonder een minister met een eigen budget en mandaat blijft digitalisering kwetsbaar en een politieke niche.

Gelukkig neemt de druk vanuit de samenleving toe. Niet alleen pleiten hoogleraren zoals Reijer Passchier in opiniestukken voor meer politieke aandacht voor digitale onderwerpen, ook initiatieven zoals NerdVote illustreren dat maatschappelijke druk belangrijk is om de kloof te verkleinen. Door kiezers en experts te mobiliseren en politici te steunen die digitale soevereiniteit, privacy en publieke waarden hooghouden, wordt vanuit de ‘digitale samenleving’ geprobeerd digitale onderwerpen alsnog structureel gewicht te geven in de politiek.

Te hopen valt dat niet alleen de partijen, maar ook het nog te vormen nieuwe kabinet goed nadenkt over hoe digitalisering eindelijk een centrale plaats in de politiek kan krijgen, met structurele regie en politieke erkenning.