AI-geletterdheid: onmisbare vaardigheid voor de professional van morgen

Kunstmatige intelligentie (AI) is in korte tijd uitgegroeid tot een technologie die ons dagelijks leven en werk fundamenteel verandert. Voor velen klonk AI een paar jaar geleden nog abstract. Tegenwoordig gebruiken veel professionals dagelijks toepassingen als chatbots of tekstgeneratoren. Maar wat betekent dat voor de manier waarop we werken? En welke kennis is nodig om AI verantwoord in te zetten?

Cas Kaandorp, trainer en consultant bij Xpedite en trainer voor Wyzer Academie, houdt zich al enige jaren bezig met deze vragen. Vanuit zijn ervaring helpt hij organisaties en professionals om AI niet alleen slim, maar ook veilig en bewust in te zetten.

Ik zag meteen: dit gaat een enorme impact hebben.”

Cas werkt inmiddels al zeven jaar met AI. Zijn reis begon bij de opkomst van Google Home en Amazon Alexa. “Toen noemden we dat nog conversational AI. Ik leerde hoe je chatbots en voicebots bouwt en bevond me telkens aan de voorkant van nieuwe innovaties,” vertelt hij.

Vijf jaar geleden kwam hij voor het eerst in aanraking met de zogeheten taalmodellen. “Toen ik dat zag dacht ik: hé, dit gaat een enorme impact hebben op hoe wij ons werk doen.” Inmiddels zijn die modellen breed beschikbaar en is de belangstelling groot. “Waar mensen in het begin vaak zeiden: ik snap niks van wat je aan het doen bent, is dat nu helemaal veranderd,” zegt Cas. “Wat ik nu vaak hoor is: ik weet dat AI een grote rol gaat spelen, het is essentieel voor mijn werk en ik wil begrijpen hoe ik het goed kan inzetten.”

Wat is AI-geletterdheid?

Op de snelle opkomst van AI volgde al snel de behoefte aan duidelijke regelgeving. “De komst van ChatGPT onderstreepte voor de Europese Unie de noodzaak om actie te ondernemen,” legt Cas uit. “Voor het eerst werd AI op grote schaal toegankelijk voor het brede publiek, ook voor mensen zonder technische achtergrond. Dat riep direct vragen op over veiligheid, betrouwbaarheid en verantwoord gebruik. Daarom kwam de EU met regels om organisaties hierbij te sturen. Zo is de EU AI Act ontstaan, met regels over hoe organisaties AI verantwoord moeten inzetten. Een onderdeel daarvan is AI-geletterdheid. Iedereen die met AI werkt moet daar een bepaalde basiskennis over hebben. Dat geldt sinds februari 2025.”

Maar wat betekent dat concreet? “AI-geletterdheid houdt in dat je een bepaalde basiskennis hebt over AI en de systemen die je tijdens je werk gebruikt. Dat je de kansen ervan ziet en weet waar je AI kunt inzetten, maar ook dat je de bedreigingen begrijpt die AI met zich mee kan brengen.”

Concrete risico's

Die risico’s zijn volgens Cas heel concreet. “AI kan hallucineren — dat wil zeggen: het verzint soms informatie die niet klopt. Daarnaast kunnen deze systemen bevooroordeeld zijn, doordat ze getraind zijn op bestaande, mogelijk scheve datasets. En er zijn zorgen over hoe veilig je data is wanneer je AI gebruikt. Kennis over al die aspecten vallen onder AI-geletterdheid.”

Daarbij benadrukt hij dat het niet alleen om dreigingen gaat. “Die zijn vaak goed op te lossen, mits je weet hoe je de systemen moet gebruiken. Daar valt nog heel veel winst te behalen. Onderzoek laat zien dat slechts zeven procent van de organisaties AI écht effectief inzet. Er is dus nog enorm veel ruimte om slimmer en efficiënter te werken.”

Van bewustzijn naar praktische toepassing

Voor Cas draait AI-geletterdheid om bewustzijn. “Hoe werkt zo’n systeem nou? Hoe creëert het antwoorden? En hoe komt dat tot stand? Als je dat begrijpt, snap je ook dat het soms kan liegen of dingen verzinnen. Je leert hoe je beter opdrachten kunt formuleren en hoe je kritisch blijft bij feitelijke informatie.”

De voordelen zijn groot. “Een organisatie kan aantonen dat ze dataveilig werkt. Je voorkomt dat medewerkers zonder begeleiding gratis accounts gebruiken of data invoeren in systemen waar je geen grip op hebt. Dat levert risico’s op. Niet alleen voor je organisatie, maar ook voor het vertrouwen van klanten.” Tegelijkertijd levert het ook veel op: “Goede training zorgt voor meer efficiëntie, creatievere medewerkers en betere kwaliteit van de output. Dat maakt AI-geletterdheid niet alleen noodzakelijk, maar ook gewoon lonend.”

Menselijke controle blijft van belang

Cas ziet veel kansen, zeker voor de publieke sector. “Stel, je maakt een chatbot voor gemeenten die aanvragen helpt checken. Dan kan een inwoner sneller weten of iets mogelijk is of is toegestaan, of niet. De medewerker hoeft alleen nog te controleren of het klopt. Daardoor houd je meer tijd en middelen over voor het menselijke aspect van je werk, zoals persoonlijk contact met inwoners of aandacht voor complexe zorgvragen, waar je door administratieve lasten of repetitieve taken vaak niet aan toekomt. Zo wordt de overheid efficiënter, terwijl de menselijke controle blijft.”

Juist dat laatste vindt hij cruciaal: “Het is essentieel om onderscheid te kunnen maken: wanneer laat je AI het werk doen, en wanneer moet er een menselijke check onderdeel zijn van het proces?”

De toekomst van AI

Kunnen we volgens Cas ooit nog zonder AI? “AI is gewoon een stukje techniek dat ons leven makkelijker maakt. Als je naar de geschiedenis kijkt, zijn we afhankelijk geworden van bepaalde zaken. Als de stroom uitvalt, hebben we een groot probleem. Met AI gaat dat ook zo zijn: het is er, het werkt, en we raken eraan gewend dat het er altijd is.”

Hij ziet wel risico’s in de geopolitieke afhankelijkheid. “In Europa zijn we nu grotendeels afhankelijk van buitenlandse spelers. Er is één Europees alternatief voor AI, maar verder zijn het vooral Amerikaanse en Aziatische bedrijven die de markt domineren. Juist daarom is het belangrijk dat we in Europa goed nadenken over hoe we hiermee omgaan.”

Train alle gebruikers

Cas sluit af met een oproep: “AI is niet nieuw, maar generatieve AI heeft wel voor een enorme versnelling gezorgd. Deze technologie heeft veel potentieel positieve gevolgen, maar kent ook risico’s. Het belangrijkste is bewustwording: weten wat AI kan, waar de risico’s zitten, en vooral ook: waar de kansen liggen. Binnen de overheid gebruiken al veel mensen AI. Laten we ervoor zorgen dat ze goed getraind zijn, zodat ze AI verantwoord en op een goede manier kunnen inzetten.”