Raadsleden met kinderen worstelen met loyaliteit

Lange avondvergaderingen, onregelmatige werkuren en dan ook nog een gezin om te ‘managen’. Het combineren van het raadslidmaatschap en een gezin met kinderen is ‘zeer intensief’ en ‘moeilijk’. De lokale politiek is voor hen een veeleisende cultuur.

Tijdgebrek en stress

Dat blijkt uit sociologisch onderzoek van Kayleigh Vissenberg voor haar masterscriptie aan de Tilburg University. Zij sprak met tien raadsleden (vijf vrouwen en vijf mannen) uit zes Noord-Brabantse gemeenten over de combinatie van het ouderschap en het raadslidmaatschap. Tijdgebrek kwam het vaakst in combinatie met stress door schuldgevoel jegens het gezin en het gevoel gebeurtenissen in het gezin te missen, omdat het raadswerk zoveel tijd opslokt. Dit kan bij raadsleden tot een ‘kantelpunt’ leiden, waarbij ze strategieën ontwikkelen om deze situatie in de toekomst te vermijden.

Veeleisend raadswerk

Vissenberg vond vier aspecten van het raadswerk die bij de gemeenteraadsleden met kinderen stress opleverden, namelijk de onvoorspelbaarheid, het feit dat er voortdurend een beroep op je kan worden gedaan, ook tijdens werk- of privétijd, en dat die werk- en privétijd ook daadwerkelijk wordt onderbroken. Tot slot zijn er de onpraktische tijden, zoals de avondvergaderingen, wanneer er geen (professionele) opvang voor kinderen beschikbaar is en er dus een beroep moet worden gedaan op het eigen netwerk van familie en vrienden. Visserberg noemt een vijftig jaar oude theorie die van toepassing lijkt op de veeleisendheid van het raadswerk: greedy institutions. Ze slokken al je tijd op en botsen met de negen-tot-vijf-werkcultuur en school- en opvangtijden van kinderen.

Hoge druk

Onder de obstakels die raadsleden met kinderen ervaren liggen bepaalde verwachtingen, zoals toch aandacht aan het raadswerk besteden tijdens werk- en privétijd. Of niet kunnen voldoen aan de verwachting van een goede ouder of politicus te zijn, wat schuldgevoelens veroorzaakt. En tot slot is er de politieke cultuur die van raadsleden verwacht dat die rol boven de rol van bijvoorbeeld ouder gaat. Dat wordt namelijk als ‘ongepast’ gezien. ‘De raadsleden die ik sprak gaven aan dat de combinatie van werk, raadslidmaatschap en gezin regelmatig tot hoge druk leidt’, legt Vissenberg uit. ‘Een volledige werkdag gevolgd door een raads- of commissievergadering, of de voorbereiding die het raadswerk vergt, laat simpelweg minder ruimte over voor het gezin. Raadsactiviteiten in de avonduren botsen vaak met gezinsverplichtingen, zoals ouderavonden op school, het wegbrengen naar sport of zwemles, of simpelweg samen tijd doorbrengen.’

Zorgtaken uitbesteden

Vissenberg vroeg ook naar hoe deze raadsleden omgaan met deze obstakels. Zo besteden ze zorgtaken uit aan hun partner of mensen in hun sociale netwerk en stellen ze grenzen door te zorgen dat ze specifieke tijd vrijmaken voor hun gezin. Verder zoeken ze steun bij andere ouders in de raad en proberen ze bewustzijn te kweken over de uitdagingen van ouders die in de gemeenteraad zitten. ‘Een aantal raadsleden die ik heb gesproken hebben concessies gedaan binnen hun ‘reguliere’ baan en zijn bijvoorbeeld minder uren gaan werken’, vertelt Vissenberg. ‘Veel van hen gaven aan dat hun reguliere baan het gezinsleven minder in de weg staat, omdat zij voornamelijk op momenten werken dat de kinderen op school of bij de opvang zijn. Daarnaast zijn er binnen hun baan vaak mogelijkheden tot (ouderschaps)verlof.’

Harde en mannelijke cultuur

In tegenstelling tot wat de literatuur over dit onderwerp vaak zegt, bleek de rolverdeling tussen mannen en vrouwen ‘progressiever’. De meeste mannen die partner zijn van een vrouwelijk raadslid zijn bereid zich ‘op te offeren’, zodat de laatste beter politiek met het gezin kan combineren. Toch blijven de traditionele verwachtingen over genderrollen een uitdaging voor vrouwelijke raadsleden. Er wordt vaker vanuit gegaan dat hun moederrol hun politieke capaciteiten in de weg staat. En of ze de ene of de andere rol nou prioriteit geven: kritiek is er altijd. Ook ervaren vrouwelijke raadsleden de politieke cultuur in de raad als ‘hard’ en ‘mannelijk’ en hebben ze het gevoel dat ze hun ‘vrouw-zijn’ opzij moeten zetten om serieus te worden genomen.

Innerlijke conflicten

Toch zien zij zichzelf niet als ‘slachtoffer’ van deze structuren, maar omarmen ze hun moederrol en ‘vrouw-zijn’ en willen ze laten zien dat ze wel degelijk in staat zijn om zich te handhaven in deze politieke omgeving. Mannelijke raadsleden uiten het minder expliciet, maar worstelen ook met innerlijke conflicten over wat een ‘goede’ politicus is. Ze voelen de druk om de politiek op de eerste plaats te zetten, terwijl ze ook meer betrokken willen zijn bij hun gezin. Aan de andere kant wordt het concept van de ‘goede en toegewijde politicus’ ook gebruikt als een strategie om hun afwezigheid als ouder te rechtvaardigen. Vissenberg maakt hieruit op dat onder deze innerlijke conflicten nog steeds de traditionele zienswijze van de man als ‘kostwinner’ kan liggen.

Oudervriendelijkere omgeving

Al met al zou er meer aandacht voor en ondersteuning van raadsleden met kinderen moeten zijn, aldus Vissenberg. Er zijn wel structurele veranderingen en culturele verschuivingen in de gemeenteraad nodig om een ‘oudervriendelijkere’ omgeving te creëren. Zorg er in eerste instantie voor dat er ruimte is om op gezette tijden over de structuren binnen de gemeenteraad te spreken, vindt ze, zoals over vergadertijden. Ook het aanbieden van faciliteiten voor kinderopvang tijdens vergaderingen of stimulering van flexibele werktijden zijn opties. Zo zou de drempel voor ouders om actief te worden in de gemeenteraad kunnen worden verlaagd.

Zorgwekkend voor democratie

Hanneke Willemstein, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, noemt het ‘zorgwekkend voor de lokale democratie’ dat de combinatie van raadswerk en ouderschap als een worsteling wordt ervaren. Bovendien werkt het volgens haar de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in de hand. ‘Extra reden om te pleiten voor oudervriendelijker beleid.’ Ze pleit ook voor meer aandacht voor de hoge werkdruk die door raadsleden wordt ervaren. ‘Blijkbaar is die momenteel zo hoog dat het ambt lastig te combineren is met het ouderschap. Dat is onwenselijk.’