Relatietherapie voor Aalsmeer en Amstelveen

Voor 31 maart moeten de gemeenten Aalsmeer en Amstelveen bepalen hoe zij hun ambtelijke samenwerking gaan ontvlechten. De Aalsmeerse burgemeester Gido Oude Kotte en wethouder bedrijfsvoering Robert van Rijn leggen over hoe het zover heeft kunnen komen. En of er nog een oplossing mogelijk is.

Verschillen
C’est le ton qui fait la musique is in de relatie tussen Amstelveen en Aalsmeer belangrijk. Die relatie begon namelijk ongelijkwaardig en daar ligt ook de kiem van de wens van Aalsmeer om de huidige vorm van ambtelijke samenwerking te beëindigen. Wie naar de gemeenten kijkt, ziet die verschillen. Amstelveen is een stad met ruim 90.000 inwoners (37 raadszetels) met een grote internationale gemeenschap. Weliswaar heeft Aalsmeer binnen de gemeentegrenzen een florerend internationaal bedrijfsleven met een miljardenomzet, maar verder het is een dorp, net als Kudelstaart en nog drie buurtschappen met een rijke verenigingscultuur. Er wonen ruim 30.000 mensen (23 raadszetels).

Ict-ruzie

De huidige ambtelijke samenwerking kwam vooral tot stand doordat de twee vorige burgemeesters Jan van Zanen (VVD, Amstelveen) en Pieter Litjens (VVD, Aalsmeer) het goed konden vinden in 2012 en een schets opstelden die tot een bestuurlijke fusie moest leiden. Na het vertrek van de twee bleek niet alles even duidelijk vastgelegd en dat Aalsmeer bestuurlijk fuseren helemaal niet zag zitten. De ruzie over de bijdrage van Aalsmeer aan vooral de almaar stijgende ict-kosten die vorig jaar uitbrak verbeterde de sfeer tussen de gemeenten niet bepaald. Het was voor Aalsmeer zelfs de druppel en de gemeente trok daarom eenzijdig de stekker uit de ongelijkwaardige ambtelijke samenwerking. Dat was tegen het zere been van Amstelveen die met een gat in hun begroting werd opgezadeld. Vanuit die gemeenteraad werd Aalsmeer werd niet zelden op denigrerende toon over Aalsmeer gesproken.

Angstdenken

Goed om te weten hoe de ‘Centrumregeling ambtelijke samenwerking Aalsmeer-Amstelveen’ in 2012 tot stand kwam. Het eerste idee was een ambtelijke samenwerking tussen de gemeenten Uithoorn, Amstelveen en Aalsmeer. ‘Je kunt dan kiezen voor een gemeenschappelijke regeling met zeggenschap, maar wij hebben alles bij Amstelveen weggezet in een centrumregeling. Dat wilde Uithoorn niet, die wilde regie houden. Toen zijn Amstelveen en Aalsmeer onder leiding van toenmalige burgemeesters Van Zanen en Litjens verder gegaan. Dat ging supersnel en daaruit bleek dat een bestuurlijke fusie in de toekomst niet was uitgesloten.’ Oude Kotte refereert naar het ‘Plasterk-denken’ over alleen nog 100.000-plus gemeenten, waar een slagvaardigere organisatie voor nodig was. ‘Nu zegt Ollongren dat door die ontwikkelingen de overheid verder van de samenleving af komt te staan. Dat is onwenselijk: blijf jezelf en zoek het in nette samenwerkingsvormen. Destijds koos Aalsmeer voor de regeling uit een soort angstdenken: ‘we kunnen het straks niet meer aan’.’

Constructievere toon

In december 2019 stelde de gemeenteraad van Amstelveen het voorwaardenkader vast waarbinnen de gemeente mag onderhandelen over de nieuwe voorwaarden van de samenwerking met Aalsmeer. Veel meer dan naar de inhoud van dat besluit, wat niet nieuw voor ze was, luisterden Oude Kotte en Van Rijn naar de andere, constructievere toon in dat debat. ‘We moeten voorkomen dat we in een harde scheiding terechtkomen, zoals tussen Ommen en Hardenberg of IJsselstein en Montfoort’, aldus Oude Kotte. ‘Aalsmeer wil geen moddergooien, want we moeten het met z’n tweeën doen.’ Aan de andere kant (Amstelveen) ligt dat moeilijker.

Aalsminder 

Nadat Aalsmeer eerder dit jaar bekendmaakte de ambtelijke samenwerkingsvorm te beëindigen, was daar de eerste emotie meer leidend. Aalsmeer werd ‘Griekenland’ en ‘Aalsminder’ genoemd, toen het weigerde nog langer voor de almaar stijgende ict-kosten op te draaien, zonder dat het maar enige invloed had op de keuzes. Het budgetrecht van de gemeenteraad werd steeds verder uitgehold. Maar op 11 december was de toon behoorlijk anders in de Amstelveense raad. Van Rijn: ‘Daar zijn we blij mee, want dat is nodig. Amstelveen kan ook niet zonder ons.’ De insteek van beide gemeenten is nu dat de ambtelijke fusie niet werkt en een andere stip op de horizon nodig is, een andere samenwerking. ‘Vanaf februari zijn we dat gaan verkennen, maar het ict-dossier gooide roet in het eten. In de Amstelveen-Aalsmeer (AA)-organisatie was achterstallig onderhoud, wij hadden zorgen over de aansturing van onze organisatie. De vraag is hoe we de governance-structuur en weeffouten uit het verleden kunnen verbeteren.’

'Zelfingelezen realiteit' 

In 2012 was er geen dienstverleningsovereenkomst, maar een ‘dienstverleningshandvest’ opgesteld met daarin ‘vage criteria’ over de organisatie. ‘Als gemeenten hebben we een startbalans gemaakt met enkele posten en een kostendeler, maar daarin stonden geen keiharde afspraken over onze financiële bijdrage.’ Daarom werd de verdeelsleutel in 2017 onderzocht en geherdefinieerd en daar kwam een aantal uitspraken uit. Oude Kotte: ‘Het gaat om een beschouwing van wat er in 2013 is gebeurd, tussenliggende conclusies uit de rapportage, en een soort nieuwe ‘zelfingelezen realiteit’ aan beide kanten: we hebben een verschillende uitleg en daar komen we gewoon niet uit. Dan kun je heel boos op elkaar worden, maar de bestuurders vóór ons hebben een situatie laten ontstaan, waarin we vrij onveilig met elkaar de discussie aangaan. Het is haast onvermijdelijk dat je dan in getouwtrek komt. Je wilt dat het muntje jouw kant op valt, want jij moet verantwoording afleggen aan jouw lokale bestuur.’

Budgetrecht 'keihard uitgehold' 

Dat ging grof mis bij de voorjaarsnota, want daarin stond, ter dekking van de Amstelveense ambities Aalsmeer opgevoerd. ‘De verhoging van de bedrijfskosten bestond voor een derde uit ict-kosten. Wij hebben dat toen zelf niet meegenomen, want het is voor ons een discussiepunt. Daar kwamen we met elkaar niet uit. Vervolgens heeft Amstelveen ons opnieuw als dekking opgevoerd en de rekening hier neergelegd. Onder die druk kun je niet het gesprek voeren over de centrumregeling. Hier wordt het budgetrecht van mijn raad keihard uitgehold. Het belangrijkste recht van een gemeenteraad. Als je daarover geen zeggenschap hebt, is er wel wat mis. Anderzijds, Amstelveen kan beslissen dat je moet betalen, maar ze kunnen je er niet toe verplichten.’

Lees het hele interview incl. reactie Amstelveen in Binnenlands Bestuur nr. 1 van deze week (inlog)