Overheid discrimineert ouderen

Bij werving en selectie van personeel discrimineert het rijk nog steeds op leeftijd. Vooral Defensie maakt het bont. 

Bijna tien jaar bestaat ze nu, de wet die verbiedt om leeftijdsonderscheid te maken op de arbeidsmarkt. Maar de praktijk is weerbarstig. Neem de gemeente in Noord- Holland die op haar website een ‘aanbestedingsspecialist met 1-2 jaar werkervaring’ vraagt.

Of het detacheringsbedrijf dat voor een gemeente in het zuiden een ‘pas afgestudeerde’ zoekt voor een administratieve functie. Duidelijk is dat veel werkzoekenden niet op deze vacatures kunnen reageren. En dat mag niet. De kans is groot dat er in deze voorbeelden sprake is van een verboden onderscheid volgens de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid (WGBL).

Promotiekansen
Sinds de WGBL in 2004 van kracht werd, scoort ‘leeftijd’ hoog in het aantal klachten dat het College voor de Rechten van de Mens* jaarlijks binnenkrijgt. Die gaan vaak over werving en selectie, maar ook over zaken als arbeidsvoorwaarden, promotiekansen, ontslag en bejegening kunnen worden voorgelegd.

Van de totaal 634 verzoeken om een oordeel vorig jaar, gingen er 135 over leeftijd. ‘We zien maar het topje van de ijsberg’, stelt ondervoorzitter van het College Chila van der Bas. ‘Wie echt een procedure wil beginnen, moet daar veel energie in steken en daar komen weinigen aan toe.’ De meeste zaken bereiken het College dan ook niet.

Dat leeftijdsonderscheid nog steeds veel voorkomt, komt deels door onbekendheid met de uitvoering van de wet. Chila van der Bas: ‘We komen nog steeds werkgevers tegen die oprecht verbaasd zijn wanneer ze horen dat wat ze doen, bij wet verboden is. Maar wie vraagt naar iemand met 3-5 jaar ervaring, sluit alle mensen met meer werkervaring uit, En de supermarkt die adverteert met: “vul je zakgeld bij ons aan” sluit indirect iedereen uit die ouder is dan 25 jaar.’

Toegegeven, wanneer er een goede reden is, mag er van de wet worden afgeweken, dat is de zogeheten objectieve rechtvaardiging die de wet eist (art. 7 WGBL), maar volgens Van der Bas zijn er in de praktijk bij leeftijdsonderscheid niet zo vaak uitzonderingen aan de orde.

Achterstelling
Opvallend is de slechte prestatie van de rijksoverheid, met name van Defensie. Het College merkt dat juist dit ministerie nog steeds veel onderscheid op leeftijd maakt, terwijl het daar geen objectieve rechtvaardiging voor heeft. Des te meer is dit opmerkelijk omdat Defensie zich langer op de WGBL kon voorbereiden dan andere ministeries: met een overgangsregeling tot 2008, om reden dat er verhoudingsgewijs veel jonge mensen bij Defensie werken.

Kortgeleden nog volgde de rechtbank Arnhem een oordeel van het College dat het ministerie van Defensie zich schuldig maakt aan leeftijdsdiscriminatie, omdat het bij reorganisatie werknemers met 35 of meer pensioenjaren achterstelt bij de plaatsingsvolgorde.

Numeriek gaat het om bescheiden aantallen, maar relatief gezien zijn de getallen opmerkelijk. Zo sprak het College in de eerste zeven maanden van dit jaar 25 leeftijdsoordelen uit. Maar liefst vier hiervan betreff en de rijksoverheid: drie gaan over Defensie en één over het ministerie van Veiligheid & Justitie (V&J), ook een goede bekende van het College, door veel klachten over het leeftijdsontslag wegens vroegpensioen in penitentiaire inrichtingen.

Vorig jaar gingen 36 van de 212 oordelen over leeftijd (16 procent). Minstens vier hiervan handelden over de overheid: ook toen waren er drie oordelen over Defensie; één betrof de gemeente Katwijk. Kwaliteiten mag je nu eenmaal niet koppelen aan leeftijd. Uit een onderzoek dat het College in juli presenteerde, blijkt dat leeftijdsonderscheid regelmatig voortvloeit uit — vaak onbewuste — stereotyperingen die over bepaalde groepen bestaan. Het bedrijf dat een representatief iemand zoekt in de leeftijd 20-30 jaar, zegt daarmee impliciet dat een vijftiger niet representatief is.

Het bestaan van dit soort stereotypen verklaart misschien ook waarom werkgevers nog weinig doen om discriminatie bij de toegang tot de arbeidsmarkt te bestrijden, zegt het College in zijn rapport. Ook al zeggen ze het belangrijk te vinden dat er geen onderscheid wordt gemaakt. ‘Maar er zijn natuurlijk ook werkgevers’, benadrukt ondervoorzitter Van der Bas, ‘die wel de randen van de wet opzoeken, of daar bewust overheen gaan. Sommigen hopen door het stellen van leeftijdseisen het aantal reacties op hun personeelsadvertentie te beperken. Terwijl ze dat beter kunnen doen door de competenties goed te omschrijven en duidelijk te zijn over de hoogte van het salaris.’

Hardnekkig
Het is niet duidelijk of leeftijdsonderscheid in het afgelopen decennium is toe- of afgenomen. Chila van der Bas: ‘Vooroordelen over leeftijdsgroepen zijn hardnekkig. Misschien speelt mee dat de echt hiërarchische verhoudingen in Nederland op veel plaatsen zijn verdwenen. Waar je het meer van de relationele verhoudingen moet hebben, kan leidinggeven aan mensen die ouder zijn dan jij ongemakkelijker zijn dan in verhoudingen die gebaseerd zijn op posities met een titel.’

Marieke Sjerps

*Met een ruimer mandaat is het College voor de Rechten van de Mens de wettelijke opvolger van de Commissie Gelijke Behandeling.  

Correcties & aanvullingen:
In BB16 staat in het het artikel ‘Overheid discrimineert ouderen’ dat de gemeente Katwijk een klacht aan de broek kreeg wegens discriminatie op leeftijd. De gemeente laat weten dat het College van de Rechten van de Mens na behandeling van de klacht oordeelde dat Katwijk zich niet schuldig heeft gemaakt aan leeftijdsdiscriminatie.