Worstelen met anti-abortusactivisten

Het schuurt en wringt, twee grondrechten op dezelfde stoep. Toch bevestigde de Raad van State eind augustus dat burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht anti-abortusdemonstranten niet had mogen verbieden om pal voor abortuskliniek Vrelinghuis een protest te voeren. Ze roept het rijk nu op om nieuwe wetgeving te maken. De demonstranten voelen zich gesterkt in hun overtuigingen.

Jezus Leeft

Jezus Leeft bestaat sinds 2013 en is in brede zin gericht op het verspreiden van het evangelie, maar daarbij schuwt de partij harde politieke standpunten niet. Met name de actieve anti-abortusdemonstranten maken de tongen los. Met spandoeken enleuzen als ‘abortus is babymoord’ bezoeken ze regelmatig klinieken in Nederland waar abortus wordt uitgevoerd, vergezeld met foto’s van foetussen.

Overlast

Er zijn meer van zulke groepen actief. Over andere groepen, en dus niet specifiek over Jezus Leeft, zijn in Utrecht verschillende meldingen van intimidatie binnengekomen. In 2022 waren dat er 21. In sommige gevallen deden vrouwen zelfs melding van fysieke intimidatie, zoals geduw, en ongewenste aanrakingen in de buik. Ook de abortusklinieken zelf ontvangen bedreigingen. Het Vrelinghuis aan de Bilstraat, de kliniek die in dit verhaal centraal staat, hing zelfs een waarschuwingsbord op om bezoekers opmerkzaam te maken voor ‘agressieve anti-abortus demonstranten’. En de situatie in Utrecht is geen uitzondering.

Protest verboden

Op 5 mei 2021 wilde Jezus Leeft opnieuw met een aantal mensen een met leuzen bedrukte ambulance protesteren bij het Vrelinghuis. Daarop besloot burgemeester Sharon Dijksma dat de demonstranten niet pal voor de deur van de instelling mochten staan. In plaats daarvan werden ze gesommeerd om 70 meter verderop hun demonstratie te houden. Ook mochten ze geen flyers uitdelen, in het kader van de verkeersveiligheid en de toen nog geldende coronamaatregelen. Jezus Leeft stapte hierop naar de rechter, en kreeg gelijk.

Raad van State

Het besluit van Dijksma om de demonstranten te weren was vooral gebaseerd op de eerder genoemde meldingen naar aanleiding van demonstraties van andere verenigingen. Maar, zo zegt de Raad van State, daarmee is niet zomaar onderbouwd dat bij de beoogde demonstratie van Jezus Leeft soortgelijke wanordelijkheden zouden plaatsvinden. ‘Daarbij komt dat de vereniging kenbaar heeft gemaakt tussen 10:00 en 12:00 uur met slechts drie demonstranten aanwezig te zullen zijn. Ook zouden de demonstranten voornamelijk in de ambulance verblijven. De burgemeester heeft onvoldoende onderbouwd waarom ondanks deze omstandigheden aannemelijk is dat wanordelijkheden zullen plaatsvinden.’

Wom

De rechter houdt dus streng vast aan de bestaande kaders van de Wet openbare manifestaties (Wom). Een burgemeester kan een demonstratie alleen beperken of verbieden op basis van concrete en actuele risico’s: de volksgezondheid, de verkeersveiligheid of het voorkomen van wanordelijkheden. Een meer abstract beroep op de emotionele impact voor bezoekers van de kliniek is volgens de Raad van State onvoldoende. Zo bevestigt ook het College voor de Rechten van de Mens: ‘Een gemeente kan niet volstaan met een algemene rechtvaardiging van het inperken van de demonstratievrijheid. Deze zal moeten onderbouwen wat het risico van een specifieke demonstratie is en moeten uitleggen hoe inperking van de rechten van demonstranten voldoet aan de eisen van de mensenrechtelijke toets.’

Utrecht teleurgesteld

‘Een erg teleurstellende uitspraak’, zo classificeert Dijksma de uitkomst van het hoger beroep. ‘We zijn in hoger beroep gegaan de rechten van vrouwen in een kwetsbare positie te beschermen en daarbij ook het demonstratierecht in tact te houden. Helaas heb ik als burgemeester te weinig handvatten om deze schurende grondrechten naast elkaar te laten bestaan in mijn stad.’

Tekort aan slagkracht

Het is niet de eerste keer dat de Utrechtse burgemeester zich uitspreekt over een tekort aan slagkracht bij de lokale overheid. In 2023, bij een rondetafelgesprek over de Wom, gaf zij aan één knelpunt te zien in de huidige wetgeving: demonstraties bij abortusklinieken. Anders dan bij andere demonstraties is er volgens Dijksma in dit geval sprake van ‘schurende grondrechten’ door ‘de indringende wijze waarop bepaalde groepen hun afkeer van abortus kenbaar maken in de directe omgeving van de kliniek, vaak specifiek en persoonlijk gericht op individuele bezoekers en hun precaire situatie’.

Demonstranten gesterkt

Vooralsnog staat de Nederlandse wet niet ondubbelzinnig aan de kant van de burgemeesters. En dat is maar goed ook, vindt Jezus Leeft zelf. Florens van der Spek, één van de gezichten van de partij en voormalig kandidaat-raadslid in Rotterdam, zegt dankbaar te zijn voor de uitkomst van de juridische procedure. ‘Ook omdat we geloven dat het een grondrecht is om je mening te delen in Nederland. Maar vooral omdat wij Gods woord over het ongeboren leven willen blijven verkondigen. Juist ook omdat deze kinderen zelf geen stem hebben.’

Voor de deur

Waarom dat precies voor de deur van de abortuskliniek moet? ‘Dat is waar het gebeurt. Wij willen dat mensen weten dat er alternatieven zijn, zoals adoptie. De vrouwen worden verkeerd ingelicht over het feit dat veel van hen later spijt zullen krijgen omdat zij het leven van hun kind hebben weggenomen.’ Onderzoek uit de VS toont dat ongeveer 1 procent van de vrouwen na vijf jaar negatieve emoties zoals spijt ervaart vanwege een abortus.

‘Vaak gedreigd’

Van der Spek zegt begrip te hebben voor de zorgen van de gemeente Utrecht. Toch is hij het totaal oneens met de keuze van Dijksma om de demonstratie te verplaatsen. ‘In deze situatie was het willekeur, de macht die een punt wilde maken, dat is niet zoals het hoort.’ Het was de eerste keer dat de actiegroep met een procedure te maken kreeg. Verzet was er wel eerder. Tot aan de Raad van State is het nooit gegaan. ‘Er wordt vaak mee gedreigd door gemeenten. Deze burgemeester heeft daad bij woord gevoegd en dat is voor haar verkeerd uitgepakt. Voor ons is het resultaat positief. Nu is duidelijk dat wij het recht hebben daar te demonstreren.’

Oproep rijk

Dijksma laat het er niet bij zitten. ‘Ik roep het rijk op om landelijk beleid te maken voor de bescherming van bezoekers van een abortuskliniek’, zegt ze. ‘Het gaat hier immers om uiterst persoonlijke en gevoelige medische ingrepen en vrouwen moeten daarbij niet gestoord of geïntimideerd worden. Er moet dus een oplossing komen waarbij zowel het demonstratierecht als het recht op de persoonlijke levenssfeer worden gewaarborgd.’

Lees het hele artikel deze week in BB nummer 16.