Hups, het kaartje ging over de schutting

Ik heb het nog niet voorbij zien komen op een protestbord van een boze boer, maar volgens de Grondwet kan regeling en bestuur alleen van de provincies worden gevorderd als dat ‘bij of krachtens de wet’ gebeurt. En dus niet door een kaartje vol ‘richtinggevende emissiereductiedoelstellingen per gebied’ over de schutting te gooien.

Het lijkt me ook lastig om dit op verontwaardigde rijm te krijgen, zelfs voor de meest creatieve boer. En het is ook niet eenvoudig om te doorgronden hoe het staatsrechtelijk in elkaar steekt, zelfs voor een dorre constitutionalist. Het gewraakte kaartje maakt namelijk onderdeel uit van de startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied. Die notitie beroept zich voor zijn hoofddoel op het coalitieakkoord: het toekomstbestendig ontwikkelen van het landelijk gebied. Maar onderhandelende fracties kunnen geen provincies in medebewind roepen, zelfs niet als ze het eens zijn. Dus hoe zit dat?

Voor zover ik de begeleidende beleidsporno over de gezamenlijke opgaven en de gebiedsgerichte transities kon ontcijferen, is het Nationaal Programma Landelijk Gebied een informele kerstboom die het kabinet heeft volgehangen met achterstallig natuurbeleid, beroerde waterkwaliteit en nog niet gehaalde klimaatdoelstellingen. Provincies wordt daarom vriendelijk gevraagd een ‘breed gebiedsprogramma’ te maken om de zaak weer op de rails te krijgen.

Provincies wordt vriendelijk gevraagd een ‘breed gebiedsprogramma’ te maken

Specifiek voor stikstof liggen de zaken echter minder vrijblijvend. Daarvoor staat sinds vorig jaar een resultaatsverplichting in de Wet natuurbescherming: in 2035 mag in driekwart van de Natura 2000-gebieden niet langer nog méér stikstof neerslaan dan het gebied aankan. In het coalitieakkoord sprak Rutte IV vervolgens af om dit doel te versnellen naar 2030. Ter realisatie van de doelen stelt Onze Minister volgens de wet een programma stikstofreductie vast. ‘Onze Minister’ is hier minister Van der Wal, hoewel wellicht niet elke boer dat zo zal beleven.

Ook voor dat stikstofprogramma is het de bedoeling dat de provincies plannen maken, en dit keer wel op basis van een wet. Die verplichting ligt er al een jaar en ook is al langer duidelijk dat de impact fors zou gaan worden. Alleen had het rijk de landelijke omgevingswaarde nog niet regionaal doorgerekend. Inmiddels is dat gebeurd in het gewraakte kaartje en toen gingen de strobalen in de hakselaar.

De techniek van het medebewind lijkt dus op orde. De wet bevat een doelstelling en de verplichting voor de provincies om plannen te maken. Alleen loopt het gewraakte kaartje voor de wetgevende troepen uit. Het gaat alvast uit van de versnelling die wel in het coalitieakkoord is afgesproken, maar nog niet in de wet is opgenomen. Dat is natuurlijk niet zo fraai.

Maar ik vind het hier gevorderde medebewind vooral inhoudelijk bijzonder. Er zijn al wel meer voorbeelden van dit soort programmatisch medebewind waarin medeoverheden worden gelijkgeschakeld om rijksdoelen te halen. Maar van de schaal en omvang waarop het nu wordt ingezet, ken ik nog geen voorbeelden. Bovendien grijpt de provinciale opdracht aan op het effect van de stikstofuitstoot in natuurgebieden wat weer het effect is van (onder andere) agrarische activiteiten.

Effectief wordt de provincies daarmee gevraagd om iets te gaan afstraffen wat heel lang het dominante succesverhaal in het nationale landbouwbeleid is geweest: intensivering van de productie door professionalisering en schaalvergroting.

Het toekomstperspectief voor de agrarische sector is randvoorwaardelijk voor de stikstofreductie, zoals dat in beleidstermen heet. Maar eigenlijk is dat dus de werkelijke opgave: een nieuwe economische dynamiek definiëren die wél op de lange termijn houdbaar is in combinatie met de afgesproken natuurwaarden. Dat gaat niet over het dempen van de ongewenste bijeffecten, maar om het ontwerpen van nieuwe spelregels voor de sector.

Hopelijk gebruiken de provincies hun nieuwverworven status als sleutelspelers in het stikstofdossier om die nieuwe spelregels, op hun beurt, van het rijk terug te vorderen.