Landelijke toets integriteit moet kwaliteit borgen

De in de maak zijnde landelijke integriteitsscan van Binnenlandse Zaken kan op goedkeuring rekenen van de commerciële bureaus die met eigen toetsen werken. ‘Nu zijn er nog organisaties die onderzoeken uitvoeren zonder enige juridische basis.’

Zo’n 15 bureaus roeren zich op de markt van de integriteitsscans, met Berenschot, Necker van Naem en Capra als de grootste partijen. Omdat veel van die bureaus met net weer iets andere standaarden werken, komt minister Ollongren van Binnenlandse Zaken dit najaar nog met een Basisscan Integriteit, zo kondigde zij twee weken geleden aan. Om tot die landelijke toets te komen zijn door het ministerie betrokkenen – zowel gebruikers als aanbieders van risicoanalyses – gevraagd naar wat mogelijke onderdelen van een scan zouden moeten zijn. De D66-bewindsvrouw wil de scan per se nog dit jaar klaar hebben, opdat de provincies en waterschappen er hun voordeel mee kunnen doen bij de verkiezingen in die bestuurslagen – 20 maart 2019.

Meer eenheid
Hans Oostendorp, directeur Necker van Naem ziet desgevraagd wel wat in een basisscan, omdat die houvast geeft bij de inzet van risicoanalyses integriteit. Hij gaat er dan wel vanuit dat zo’n basisscan niet alleen over de inhoud van een risicoanalyse gaat, maar ook over het proces. ‘Wie heeft bijvoorbeeld welke informatie op welk moment? Daarin staan veel opties open en het is goed om daar inzicht te hebben zodat decentrale overheden heel bewust een keuze maken voor een bepaalde route. Ik bespeur een grote behoefte aan meer proceshandvatten en duidelijkheid over rollen en bevoegdheden van betrokkenen bij risicoanalyses’, aldus Oostendorp. Volgens Jan Blanken van Capra kan het nut van de landelijke toets zijn dat er meer eenheid komt in en duidelijkheid over de scans. ‘Nu zijn er nog organisaties die onderzoeken uitvoeren zonder enige juridische basis’, zegt hij.

Ondergrens kwaliteit
De hamvraag is of de bureaus met de basisscan aan de slag gaan? ‘Ons bureau, en een paar andere bureaus, hebben degelijke werkwijzen ontwikkeld en, vaak honderden keren, ingezet voor risicoanalyses integriteit. Zo voerden wij rond de raadsverkiezingen voor meer dan 60 gemeenten de risicoanalyses van (kandidaat-)wethouders uit. De minister beoogt met de basisscan een ondergrens neer te leggen voor de kwaliteit. Daar voldoen wij dus sowieso aan, en zullen daarin ook wel verder gaan dan de basis die straks wordt neergelegd. De minister maakt dus van de bestaande praktijk, zoals die door de grote spelers wordt toegepast, de norm’, zegt Oostendorp.

Blanken: ‘Wij hebben ons van begin af aan toegespitst op scans die volledig aansluiten bij het wettelijk kader. De basisscan, zoals door de minister voorgestaan, sluit volledig aan bij ons product.’

Verplichting onnodig
Een verplichting, waarmee Ollongren aanvankelijk schermde, is volgens Blanken niet nodig, nog los van de vraag of dat juridisch haalbaar is. ‘Immers, als de kandidaat bestuurder niet meewerkt aan de scan, kan dat consequenties hebben voor zijn eventuele benoeming. In de meeste gevallen zal deze niet plaatsvinden. Uiteindelijk is het aan het orgaan van volksvertegenwoordigers (bijvoorbeeld de raad) hierover een standpunt te bepalen. Dat lijkt me geen zaak voor de rechter’, zegt hij.