Oekraïne wil wapens en meedenkers

Nederlandse gemeenten worstelen met hun steun

Veel Nederlandse gemeenten weten niet goed hoe ze collega-gemeenten in Oekraïne moeten ondersteunen. Tijdens de European Week of Cities and Regions, begin oktober in Brussel, raakten ze met elkaar in gesprek.

Psychologische hulp en wapens. Dat is wat de Oekraïners allereerst nodig hebben, aldus de bestuurders en raadsleden uit Oekraïne die aanwezig zijn tijdens de European Week of Cities and Regions, begin oktober in Brussel. Zorg is sowieso een issue in Oekraïne. Het ziekenhuis in Lviv behandelde sinds het begin van de oorlog in 2022 al 15.000 gewonden. En dat aantal loopt verder en verder op, want de strijd gaat voorlopig door. Dat betekent ook dat in Oekraïne moet worden geïnvesteerd. In ziekenhuizen maar ook in revalidatiecentra om mensen te helpen die ledematen missen, bijvoorbeeld. Ook psychologische hulp is hard nodig, zeggen ze. Via organisaties, maar ook peer to peer, van bestuurder tot bestuurder. En daar komen de Nederlandse decentrale overheden in beeld.

Commissaris van de koning (cdk) in Flevoland Leen Verbeek kent de Oekraïense behoefte om met collega-bestuurders uit Nederland te sparren. Toen de omvang van de slachting in Boetsja duidelijk werd, leverde dat hoofdbrekens op waar lokale Oekraïense bestuurders tot dan niet bij stil hadden gestaan. Gruwelijke hoofdbrekens. De straten waren niet alleen bezaaid met lijken, maar ook met ledematen die niet meer aan specifieke doden waren toe te schrijven. Wat moest daarmee gebeuren? Moest je die dan maar in een anoniem massagraf storten?

De burgemeester van Boetsja deelde het vraagstuk met cdk Verbeek, tevens president van het Congres van Lokale en Regionale Overheden van de Raad van Europa. Was de aanpak van anoniem storten in ethisch opzicht correct? Verbeek vond dat zijn Oekraïense collega in de nasleep van de strijd weinig keus had en zei dat ook. ‘Dat heeft hem wel geholpen’, zegt Verbeek. Conclusie: peer-to-peergesprekken zijn belangrijk.

Dat stelt ook de burgemeester van de stad Lviv in het westen van Oekraïne, Andriy Sadovyi. ‘We hebben leiders nodig en supervisie’, zegt Sadovyi in Brussel. ‘We hebben mensen nodig die met ons meedenken en met ons praten. Stuur meer Nederlandse burgemeesters en andere leiders onze kant op.’ Mits het mensen zijn die echt willen meedenken. Delegaties met bestuurlijke ramptoeristen zijn er genoeg in het door de Russische aanvallen geteisterde land, zeggen leden van de Oekraïense delegatie.

Ook Verbeek kent die klacht van bestuurders die in Oekraïne rondkijken, de resultaten van de verschrikkingen zien, terug naar huis gaan, en niets meer van zich laten horen. Mensen in Oekraïne kunnen hun tijd beter besteden aan het ontvangen van delegaties die wél resultaat opleveren, vindt hij, net zoals de Oekraïners.

Op hun hoede

Niet alleen aan de top is medewerking nodig, zegt gemeenteraadslid Svitlana Yarova van Vinnytsja, een stad tweehonderd kilometer ten zuidwesten van Kiev. ‘We moeten ook op het niveau van middenmanagement samenwerken, dichter bij de uitvoering.’ Ook Vinnytsja zoekt, om te leren, zoveel mogelijk samenwerking met gemeenten in het westen.

Nederlandse gemeenten moeten daarbij wel op hun hoede zijn, meent Verbeek. Allereerst is de corruptie in Oekraïne volgens hem nog steeds enorm. Yarova ziet dat anders. Volgens het raadslid wordt de corruptie in haar land zo goed als onmogelijk gemaakt. Naar het voorbeeld van Estland wordt Oekraïne in sneltreinvaart gedigitaliseerd, waardoor alles tegenwoordig is te traceren, zegt ze. Dat zou volgens haar een reden kunnen zijn waarom Nederland van Oekraïne kan leren en waarom het loont om contact te zoeken met Oekraïense gemeenten: het land is nu meer gedigitaliseerd dan veel West-Europese landen.

Verbeek ziet dat anders, hoewel hij weet dat het onderwerp corruptie in Oekraïne gevoelig ligt. Het land is volgens hem een democratie in wording, met alle opstartproblemen van dien. Dus ook corruptie. Er zijn vanuit de Raad van Europa allerlei cursussen georganiseerd die Oekraïne moeten helpen om strijd te voeren tegen corruptie, maar Flevoland stuurde tot dusverre nog geen geld naar Oekraïne. De provincie subsidieert wel Nederlandse bedrijven die in natura helpen, zoals een transportbedrijf dat hulpgoederen brengt. Drie keer heeft de provincie een half miljoen euro op tafel gelegd om op die manier hulp te geven aan Oekraïne.

Weinig

De gemeente Hof van Twente doet voorlopig weinig met hulp aan Oekraïne, aldus burgemeester Ellen Nauta in Brussel. De gemeente weet volgens haar ook niet zo goed wat ze kan doen. Voor bijvoorbeeld vakantiekampen voor Oekraïense kinderen ligt Hof van Twente te ver weg, meent Nauta. Vakantiekampen zijn voor de kinderen een manier om op adem te komen van de verschrikkingen in hun land. Overigens is het de vraag of die afstand belangrijk is. Netflix vertoont sinds half oktober de documentaire Camp Courage over Oekraïners die mentaal herstellen dankzij een verblijf in de Oostenrijkse bergen.

Een kleine gemeente hoeft de hulp ook niet alleen te organiseren, denkt Verbeek. Je kunt als overheid ook geld doneren aan bijvoorbeeld de stichting Kinderhulp Oekraïne of een andere NGO, waardoor het geld zeker goed terechtkomt. De gemeente Sindelfingen (bij het Duitse Stuttgart) beheert het platform, cities- 4cities, onder de beschermvlag van de Raad van Europa. Meer dan veertig Franse, Zweedse, Duitse en Poolse gemeenten doen daaraan mee. Het platform heeft een database van ruim honderd Oekraïense gemeenten om de samenwerking mee te zoeken. Geen enkele Nederlandse gemeente maakt deel uit van dat netwerk, laat de gemeente Sindelfingen weten. Hoewel VNG Internationaal wel interesse heeft getoond, heeft geen enkele gemeente zich gemeld.

De EU werkt op dit moment aan een nieuw financieringsinstrument, the Ukraine Facility, ter grootte van 50 miljard Euro. Het land heeft die hulp nodig, nu en straks als er echt een nieuw Oekraïne kan worden opgebouwd. Dat nieuwe Oekraïne heeft ook een autonomer lokaal bestuur nodig, bepleitte Verbeek in Brussel. Bij de behandeling in het Europees Comité van de Regio’s vorige week in Brussel hield hij daarom een pleidooi om een belangrijke rol te geven aan lokale overheden, vanwege hun expertise over noodzakelijke hervormingen en voor steun aan gemeenten. Het Europees Parlement is inmiddels akkoord met die faciliteit. De komende tijd wordt de wens om onder meer bevroren Russische tegoeden voor de financiering in te zetten met de lidstaten uitonderhandeld.

Moreel

De waarde van het lokaal bestuur groeit ook bij het leger, dat in deze oorlogssituatie de grootste machtsfactor vormt in Oekraïne. Ja, er moet worden verdedigd en heroverd, maar de vuilnis moet ook worden opgehaald en gemeenten weten hoe ze dat moeten doen. En gemeentelijke diensten helpen ook bij het herstel van het moreel onder de bevolking, zoals na de slachting in Boetsja. Na het bloedbad kwam van de burgemeester op een gegeven moment de opdracht het gras te maaien. Dat gaf de bevolking hoop, omdat ze zag dat de overheid weer functioneerde, vertelt Verbeek. Het helpt bij het herstel van vertrouwen dat er ook iets anders bestaat dan verschrikkingen.

Maar er is meer nodig, zoals echte psychologische hulp, zegt Tetiana Yehorovo van de Oekraïense associatie van regio´s en gemeenten, uit de zwaar getroffen regio Charkow. ‘En wapens, die hebben we ook nodig’, zegt zij. De burgemeester van Lviv bevestigt dat. Zijn stad in het westen van Oekraïne krijgt ook regelmatig te maken met Russische raketten. En dan zijn er de beschietingen op graantransporten. We hebben luchtverdediging nodig, zegt hij op de vraag wat het allerhardst nodig is. ‘Eén drone van 15.000 euro kan een scheepslading graan ter waarde van 12 miljoen euro vernietigen. Dat is absurd.’