Meerderheden met minderheidskabinet

De campagne van de afgelopen weken was weliswaar bedoeld voor de samenstelling van de Tweede Kamer, maar er is ook een uitslag in de Eerste Kamer. Toen Dilan Yesilgöz haar klassieke volkspartij weer voor het rechts-rabiate gaatje manoeuvreerde, trok senator Cees van de Sanden in de Eerste Kamer de deur van de liberale fractiekamer achter zich dicht. Hij zag in de campagne de VVD niet meer terug waar hij ooit lid van was geworden.

Even later bracht senator Niko Koffeman alvast zijn stem uit in de Eerste Kamer. Om zijn partij niet te schaden wachtte hij daarmee tot de hete fase van de campagne. Maar toen Esther Ouwehand in de krant bevestigde dat haar Gaza-koers definitief de nieuwe lijn van de Partij voor de Dieren was, zegde hij zijn lidmaatschap op. Dit was niet meer de partij die hij had willen oprichten, hoewel hij er vooralsnog wel mee zit opgehokt in één fractie.

Eerder hadden BBB’ers zich al gevoelig getoond voor de naderende verkiezingsuitslag. Senator Eric Kemperman, die zich al had afgesplitst, boert sinds kort verder bij Forum voor Democratie terwijl BBB-Senator Robert Croll zich juist met zetel en al bij D66 vervoegde.

En straks moet Senator Annabel Nanninga nog vervangen worden. De eerste opvolger daar is Toine Beukering, maar die zit tegenwoordig niet meer voor JA21 maar voor Richard de Mos in de Staten van Zuid-Holland. Die heeft het vizier dus al dus al gericht op de aankomende gemeenteraadsverkiezingen. Toch gaat de reshuffle in de Eerste Kamer lang niet hard genoeg. Dertien BBB’ers in de senaat is nog steeds te veel. Ook de ChristenUnie, Volt en de SP zijn verhoudingsgewijs groter dan in de Tweede Kamer. En de 14 senaatszetels van GroenLinks- PvdA zijn omgerekend 28 in de Tweede Kamer waard, twee meer dan de winnaars van de verkiezingen van 29 oktober. Alleen de verhouding NSC’ers is aan beide zijden van de Staten-Generaal weer gelijkgetrokken.

Maar voor het overige zal de formatie van het kabinet-Jetten weer in de schaduw staan van de oude verhoudingen van de Statenverkiezingen van 2023. Als het niet lukt om voor de kerst een nieuw kabinet te formeren zal het door de gemeenteraadsverkiezingen waarschijnlijk pas tegen de zomer van 2026 lukken om een ministersploeg op het bordes te krijgen. Als die niet ook op een geestverwante meerderheid in de Eerste Kamer kan rekenen, zullen we op de Statenverkiezingen van 2027 moeten hopen voor werkbare meerderheden.

Maar de kans dat het Nederlandse electoraat twee volle jaren onbenut laat om de vorige Messias te kruisigen en een nieuwe op het schild te hijsen, is minimaal. En dan begint het hele verhaal dus weer van voren af aan. We zullen daarom moeten gaan zoeken naar nieuwe manieren om de vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal vorm te geven. Het structureel negeren van de Eerste Kamer in de formatie, in de hoop dat het wel goed komt als de senatoren maar goed voor het blok worden gezet, is niet langer houdbaar. Het wordt tijd om eerder rekening te gaan houden met de politieke meerderheden in de Senaat. En dat schept ook weer nieuwe mogelijkheden.

Als D66, VVD en CDA bijvoorbeeld een minderheidskabinet vormen dat wordt gedoogd door GroenLinks-PvdA en JA21, ontstaat een constructie die niet meteen naar huis wordt gestuurd maar die altijd actief meerderheden zal moeten sprokkelen. In een gedoogakkoord kan met Groen- Links-PvdA en JA21 worden afgesproken dat niet tegen de begroting wordt gestemd als daarin alleen beleid is verwerkt dat ook los van de begroting op meerderheden kan rekenen.

In een aparte wet kan het besluitquorum voor een motie van wantrouwen voor de zittingsduur van de nieuwe Kamer worden verhoogd naar twee derde meerderheid. Het minderheidskabinet hoeft daardoor niet voor elk verantwoordingsdebat te vrezen, terwijl de gedogende partijen hun politieke handen vrij houden. Onmisbaar blijven ze toch wel. Voor meerderheden in de Tweede Kamer. En in de Eerste. En desnoods in een Verenigde Vergadering.