Gemeenten gezocht voor experiment thematisch kiezen

Bestuurders en politici moeten beter naar burgers luisteren en beleid en uitvoering beter laten aansluiten bij ‘de mensen waar het om gaat’. Burgers zouden zich bijvoorbeeld per thema moeten kunnen uitspreken, bepleiten Rudy van Belkom, initiatiefnemer van Het Nieuwe Kiezen, en Maarten Koningsveld, schrijver van het boek ‘Democratie in crisis’. Ze roepen gemeenten op een experiment te houden bij de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen.

Burgers beter betrekken
Volgens de heren is men het er van links tot rechts is over eens dat de overheid en politiek op een andere manier moeten functioneren. En niet alleen bínnen die overheid moet iets veranderen, ook tussen overheid en burger. De Toeslagenaffaire heeft het toch al afbrokkelende vertrouwen in de overheid geen goed gedaan. De vraag ligt al langer op tafel: hoe zorgen we ervoor dat kiezers weer beter betrokken worden bij politiek en bestuur?

Akkoord op hoofdlijnen
Meer transparantie binnen de overheid zal helpen, net als het politieke debat voeren in het openbaar, in plaats van in achterkamertjes. En een dunner regeerakkoord op hoofdlijnen biedt gelegenheid om over een groot aantal politieke onderwerpen het debat te voeren en wisselende coalities te vormen. Vorige maand werd bekend dat het aantal gemeenten dat werkt met een ‘akkoord op hoofdlijnen’ ruim is verdubbeld tussen 2014 en 2018. Buiten dat raadsakkoord kunnen dan wisselende coalities worden gevormd, zien ook Koningsveld en Van Belkom.

Kilometerheffing
Toch stemmen mensen vaak op een partij omdat ze het met één of meerdere specifieke onderdelen van het verkiezingsprogramma eens zijn, niet omdat ze het met álles eens zijn. Over een groot aantal onderwerpen hebben zij wellicht een mening, maar die mening is niet per se vertegenwoordigd in de verkiezingsuitslag. Partijen die tégen de kilometerheffing zijn kunnen zo een meerderheid hebben in het parlement, terwijl er in de maatschappij juist een meerderheid vóór een dergelijk systeem kan zijn. Het lijkt de heren duidelijk dat dit de politieke uitkomst van het debat beïnvloedt.

Meerderheid
Tijdens een politieke debat in het openbaar kunnen kiezers zien dat volksvertegenwoordigers vechten voor de punten uit hun verkiezingsprogramma, maar hoe anders zou het debat gaan als onomstotelijk duidelijk is hoe de meerderheid van de kiezers over specifieke onderwerpen denkt? Is het denkbaar dat een partij die een minder sterke mening over een bepaald onderwerp heeft, de uitgesproken voorkeur van de meerderheid zwaarder zal laten wegen dan de eigen lichte voorkeur? Koningsveld van Van Belkom denken van wel.

Oriëntatie per thema
Het lijkt hen interessant om te experimenteren door tegelijk met de verkiezingen kiezers op grote schaal te bevragen over een aantal thema’s. Die uitkomst kan volgens hen een mooie rol spelen bij afwegingen voor een (dun) regeerakkoord en bij de politieke debatten in de volgende vier jaar. ‘Het Nieuwe Kiezen’ als manier om kiezers per thema te laten stemmen betekent ook dat mensen zich per thema moeten kunnen oriënteren. Als je nu vraagt wat mensen voor onderwijs of infrastructuur zouden stemmen, weten veel niet precies hoe partijen zich per thema tot elkaar verhouden. Veel bestaande stemhulpen bieden hiervoor onvoldoende inzicht.

Voorkeuren in beeld
Daarom heet Het Nieuwe Kiezen het concept StemNogWijzer ontwikkeld, waar burgers per thema kunnen zien welke partij het best bij hen past. In plaats van gesloten stellingen, krijgen mensen per thema vijf genuanceerde antwoordmogelijkheden. Volgens Van Belkom en Koningsveld heeft het instrument zich bewezen als een manier om voorkeuren van kiezers in beeld te krijgen, ook op onderwerpen waar het politieke debat nog niet de kans had om zich te ontwikkelen, zoals digitalisering en technologie. De door Van Belkom ontwikkelde Technologie Kieswijzer werd volgens hem voor de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen namelijk door tienduizenden kiezers gebruikt.

Schaduwverkiezingen
In de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 zien zij een uitgelezen kans verder te verkennen welke meerwaarde thematisch kiezen kan hebben. ‘We zijn daarom op zoek naar gemeenten die tijdens die gemeenteraadsverkiezingen schaduwverkiezingen willen organiseren: naast het reguliere stemmen kunnen burgers dan ook per thema hun stem uitbrengen op de partij die het best bij hen past.’ Mensen stemmen dan niet op een persoon, maar op een partij, waardoor de focus meer op de inhoud komt te liggen. ‘We kunnen zo ook vergelijken wat de impact is van deze nieuwe manier van stemmen ten opzichte van het huidige kiesstelsel.’ Uit onderzoek van Motivaction bleek in ieder geval al dat de helft van de jongeren de voorkeur geeft aan de nieuwe manier van stemmen.