Een dagje democratie

‘Ik vind het goed om de democratie te vieren. Ik kom uit China. Daar is het anders’, vertelde een in China geboren Zwolse ambtenaar mij toen ik van het station Nijmegen Lent naar het terrein van het Democratiefestival liep.

Ze was zelf met de trein gegaan. Op het Zwolse gemeentehuis werd er niet echt gesproken over het festival, laat staan dat er sprake was van een gemeentebus ernaartoe. Op de spoorbrug was er een mooi uitzicht op het centrum van Nijmegen, de Waal en het festivalterrein op het eiland Veur Lent. Een klein maar fijn terrein. Zo te zien waren er voldoende vrijwilligers in gele shirts om je te helpen. Mijn id werd gecheckt en mijn tas doorzocht door een potige, maar vriendelijke meneer. Het was al warm en het zou ook warm blijven. De democratie leed er niet onder.

Op het hoofdpodium openden Kamervoorzitter Khadija Arib, de Gelderse commissaris van de koning John Berends en de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls het festival met een symbolische klap met een hamer op een regenton. Berends nam de gelegenheid te baat om even naar de huidige situatie in Groot-Brittannië te wijzen. 'Dan zeg ik: koester de democratie en de vrijheid om je mening te uiten. Bij aankomst was mijn meegebrachte milieuvriendelijke waterflesje al leeg, dus kon ik niet ervaren of ik de dop anders weg zou moeten gooien, want waterflesjes mochten alleen naar binnen zonder dop. Er waren erg veel vrijwilligers op het terrein, ook de beveiliging was aanwezig, maar viel opvallend niet op.



Je kon inderdaad politici tegenkomen ‘in het wild’. Zo liep ik bijna tegen minister Kajsa Ollongren aan die gefilmd bleek te worden en werd vergezeld door Bruls. Ik zag het Nijmeegse GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld lopen en ontmoette enkele raadsleden en vele ambtenaren vanuit het hele land, soms gepensioneerd. Uit Heerhugowaard en Langedijk was een bus met 40 mensen gekomen, inclusief burgemeester en wethouders.

O ja, nog even terugkomend op die waterflesjes. Er waren kleine 33cl flesjes te koop voor 2,80 euro. ‘Amsterdamse prijzen’, aldus mijn Nijmeegse collega. En dus zonder dop. Later hoorde ik dat er wel degelijk een gratis vulpunt was. Hapjes en drankjes waren er volop te krijgen op het terrein. Een Iced coffee (het was immers warm) kostte 3,80, voor 4,50 kreeg je een aardige tosti. En een lunch kostte 9,50, maar dan kon je wel verschillende goed gevulde broodjes, uitkiezen en soep en een gebakje na. Je kon daar later ook een ‘diner’ nuttigen. Een burger (Angus of Vegan) of kiezen uit drie soorten pasta met een flesje water. Kostte tussen de 12,50 en 15,00 euro. De democratie mag wat kosten, maar het moet ook worden terugverdiend.

Mijn eerste festivalervaring deed ik op in de tent ‘Zeg het zelf’. De naam zegt het al. Hier werd van jou een bijdrage verwacht. Een vijftiental mensen mochten een aantal stellingen van de Ombudsman bediscussiëren en later daadwerkelijk stelling nemen door in het vak ‘ja’ of ‘nee’ te gaan staan. Kan online dienstverlening ooit het niveau halen van persoonlijk contact? Vragen burgers te veel van de overheid en kun je bij een conflict met de overheid vertrouwen op een goede afloop? De stellingen droegen soms een ontkenning in zich, waardoor lastig te bepalen was in welk vak je moest staan. Toch waren de aanwezige mensen het over het algemeen onderling wel eens en bleek de waarheid, erg genuanceerd, vaak in het midden te liggen. Dat je niet kunt vertrouwen op een goede afloop bij een conflict met de overheid is helaas het bestaansrecht van de Ombudsman concludeerde ik met een vrouw uit Heerhugowaard. Intussen was buiten de tent veel volk bij twee luid joelende rappers.



Helaas was het Grote Polarisatiedebat met Joost Eerdmans (Leefbaar Rotterdam) en Lennart van der Linden (Echt voor Barendrecht) over het niet deelnemen aan het college, terwijl je de grootste partij bent, naar zaterdag verplaatst, maar daardoor kon ik wel naar ‘Moreel leiderschap in de moderne democratie’ in de tent van Democratie in Actie. Claartje Brons, programmamanager Versterking Democratie en Bestuur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, hield haar gehoor voor welke deugden er zoal zijn en hoe die zijn weerklank vinden in het openbaar bestuur. We mochten zelf ook vertellen wat we onder die kernwaarden (integriteit, openheid, eerlijkheid, verbondenheid) verstaan en toen enkele lokale bestuurders zich bekend hadden gemaakt maakte enkele kritische burgers van de gelegenheid gebruik hen te vragen naar hoe zij omgaan met de waarheid en in hoeverre effectbejag en het jagen op kiezers die geweld aandoen. Brons was tevreden. Hier ontmoetten burger en bestuur elkaar echt.

En dan het hoogtepunt. Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen stal de harten van zijn gehoor door bevlogen te vertellen over wat hij eigenlijk doet (‘mijn werk is open deuren intrappen’) en hoe de overheid er steeds weer in slaagt regels te bedenken waar mensen in verdwalen en die eerder de problemen vergroten dan voorkomen. ‘Iedereen moet mee kunnen doen. Dat is essentieel voor de democratie.’ Maar als hij dan voor de zoveelste keer tegen het ‘systeemdenken’ van de overheid aanloopt, wordt het hem wel eens zwaar te moede. ‘Ik kan ze niet van me vervreemden, maar ze moeten altijd last van me hebben.’ Zijn bevlogen manier van vertellen verveelde geen moment en de zaal applaudisseerde enthousiast.



En toen kwam bijzonder hoogleraar sociale demografie Jan Latten in Het Klaslokaal zijn verhaal over ongelijkheid als werkelijkheid vertellen. Losjes leidde hij de volle zaal langs allerlei cijfers over het verschil in levensjaren tussen de laagopgeleide man en de hoogopgeleide vrouw, ‘powerkoppels’ (Zwolle is ‘trending’) en oplopende schulden bij huurders. Latten kan soms venijnig uit de hoek komen of iets controversieels verkondigen als een vanzelfsprekendheid, waarmee hij de lachers op zijn hand kreeg. ‘Een groep redt het niet in de samenleving en vindt ook geen partner, dus kan daar niet eens tegen klagen.’ Of: ‘Nijmegen is een groot first datesrestaurant voor powerkoppels.’



De boodschap was echter een stuk minder grappig. De ongelijkheid groeit. De kenniselite vergroot de inkomenskloof. Het is ontnuchterend om te zien dat academici nog redelijk verspreid over het land woonden toen ze 16 waren, maar op hun 35ste heeft de braindrain richting de Randstad, Groningen en Arnhem-Nijmegen volop plaatsgevonden. Maatregelen tegen scheefwonen hebben dan weer tot gevolg dat ‘een samenballing ontstaat van mensen met een abonnement op ellende’. Als mensen hun eigen woonplek bepalen, leidt dat tot segregatie. Ze zoeken onbewust toch hun eigen soort, al denken ze misschien anders. ‘Mensen gedragen zich anders dan ze eigenlijk zouden willen.’ Als we niks doen ontstaan er witte en zwarte wijken en neemt ook regionaal de ongelijkheid toe. ‘In Haarlem krijg je geen bijles in lezen en schrijven, maar in Mandarijn.’ We moeten niet te schamper doen over de gele hesjes, waarschuwt hij.

In de vroege avond is het mooi geweest. Om mij heen vloeit reeds bier. Er kon nog tot middernacht worden gedanst op het strand aan de Waal. Zaterdag zou het nog warmer worden. De organisatie dachten er al aan om badjes water neer te zetten. Intussen zakte de zon achter de spoorbrug. Onder de tonen van een volkse hoempa-band toog ik naar station Lent richting de keiharde werkelijkheid.