Klimaatverlamming

Klimaatverandering verliest aan urgentie, vooral onder jongeren. De zorgen om het klimaat nemen af en het gedrag van Nederlanders was in 2024 minder duurzaam dan de jaren daarvóór. Opnieuw: vooral onder jongeren. Onder jongeren is er sprake van ‘klimaatverlamming’. Dit blijkt uit de vijfde “Duurzaam denken, duurzaam doen”, deze keer met een kwalitatieve verdieping onder jongeren.

De zorgen om het klimaat nemen af en het gedrag van Nederlanders was in 2024 minder duurzaam dan de jaren daarvóór. Vooral onder jongeren. Hoewel het bewustzijn m.b.t. oorzaak en gevolg bij klimaatverandering stijgt, vertaalt zich dit niet in duurzamer gedrag. Dit wordt onder jongeren vooral veroorzaakt door (systeem)barrières en een gevoel van ‘klimaatverlamming’.

Dit blijkt uit de vijfde meting van “Duurzaam denken, duurzaam doen”- onderzoek dat Ipsos I&O van januari tot en met mei 2025 op eigen initiatief uitvoerde. Deze keer met een kwalitatieve verdieping onder jongeren.

Klimaatverandering verliest aan urgentie

De klimaatzorgen van Nederlanders waren sinds 2019 nog niet zo laag. In 2025 maakt 61 procent van de Nederlanders zich zorgen om het klimaat. Met name jongeren van 18-24 jaar maken zich nu minder zorgen dan voorgaande jaren. In 2019 maakte 71 procent van de jongeren zich zorgen om het klimaat (toen de groep met de meeste zorgen), dat is nu 66 procent.

De verdiepende gesprekken die wij met jongeren (18-30-jarigen) voerden, maken duidelijk dat deze groep momenteel andere zorgen heeft waardoor klimaat aan urgentie verliest. Vraag jonge mensen naar hun zorgen, en ze spreken over Trump, oorlogen en ‘dichtbij’ onderwerpen als rond kunnen komen of het vinden van een woning. Nauwelijks over klimaatverandering. Klimaat is voor jongeren een abstract begrip doordat het nog weinig zichtbare invloed heeft op hun directe omgeving. Ook hierdoor schuift het onderwerp voor jongeren naar de achtergrond.

Dit verschuivende perspectief heeft ook impact op de politieke wensen: steeds minder Nederlanders, en vooral jongeren, vinden dat het (inmiddels gevallen) kabinet (veel) meer moet doen tegen klimaatverandering. In 2023 vond 61 procent van de 18 tot 24-jarigen dat het kabinet (veel) meer moest doen, dat is in 2025 54 procent.

Bewustzijn impact eigen gedrag op klimaat neemt toe

Tegelijkertijd zijn meer Nederlanders zich ervan bewust dat hun eigen gedrag impact heeft op klimaatverandering. Dit geldt met name voor jongeren. In 2023 dacht 38 procent van de 18 tot 24-jarigen dat de eigen bijdrage aan de klimaatdoelen zo minimaal is, dat het niet uitmaakt wat ze doen of laten. In 2025 is dit aandeel gedaald naar 20 procent. Vergeleken met 2023 hebben zij dus veel vaker het idee dat hun gedrag ertoe doet. Daarnaast weten jongeren vaker dan oudere Nederlanders welke gedragingen duurzaam en minder duurzaam zijn. Zo weten zij vaker dan oudere generaties dat de productie van vlees en vis slecht is voor het klimaat. Ook in de gesprekken worden duurzame(re) gedragingen genoemd zoals minder vliegen, minder (kleding) kopen, isoleren en korter douchen. Desondanks vertellen veel jongeren deze dingen niet zelf te doen omdat zij veelal het gevoel hebben dat hun eigen individuele duurzame keuzes het verschil niet gaan maken.

Na jaren van stijging daalt mate van duurzaam gedrag, vooral onder jongeren

Het vergrote bewustzijn over de eigen impact op en kennis over klimaatverandering leidt niet tot duurzamer gedrag. Sterker nog, na jaren van daling, stijgt de gemiddelde CO2-uitstoot (uitgedrukt in CO2-punten*) van jongeren flink ten opzichte van 2023. Hoewel de CO2-uitstoot van alle leeftijdsgroepen stijgt, stijgt deze het sterkst onder jongeren.

Vooral in de categorie vervoer (autovervoer, vliegen). Die stijging is vooral toe te schrijven aan een sterke toename in vliegreizen. Met name jongeren vliegen veel meer dan in 2023 (van 0,9 keer per jaar in 2023, naar 1,2 keer per jaar in 2025).

Daarna stijgt de CO2-uitstoot onder jongeren het sterkst in de categorie wonen (energie, douchen). Zij hebben een hogere energierekening en douchen langer.

Ook in de categorie voedsel (vlees, vis, zuivel) zien we een stijging. Vergeleken met 2023 eten nu iets meer Nederlanders dagelijks vlees en vis (van 46% naar 48%). Jongeren eten minder vaak vlees dan ouderen, maar ook onder jongeren stijgt de CO2-uitstoot door voedsel.

De uitstoot in de categorie spullen (elektronica, kleding) is het hoogst onder 35 -49-jarigen. Vooral Nederlanders onder 50 kopen frequenter spullen. Jongeren onder de 25 kopen aanzienlijk meer kleding (gemiddeld 41 stuks per jaar) dan 65-plussers (gemiddeld 18 stuks per jaar).

Jongeren voelen zich overweldigd door (systeem)barrières

In de gesprekken beschrijven jongeren dat zij het gevoel hebben dat ze in een systeem zitten dat gericht is op consumentisme en winst maken. Consumptie wordt via veel verschillende kanalen, vooral sociale media, gestimuleerd wat leidt tot overconsumptie. Verder merken ze dat niet-duurzame producten doorgaans goedkoper en gemakkelijker verkrijgbaar zijn dan duurzame opties. Aangezien ook kosten en gemak een belangrijke rol spelen in de (consumptie) keuzes van jongeren, valt de keuze toch (nog) vaker op de goedkopere, gemakkelijkere niet-duurzame opties. Uit de gesprekken blijkt dat deze keuze voor jongeren vaak een gewoonte is, wat het nog lastiger maakt om op te geven.

Daarnaast geven jongeren in de gesprekken aan dat duurzame keuzes (vaak) zinloos voelen en zien ze zichzelf vaak ook niet als degene die als eerste aan zet is. Zij wijzen naar anderen die méér uitstoten dan zijzelf om hun eigen niet-duurzame keuzes te legitimeren of de zinloosheid van eigen duurzame keuzes te beargumenteren. Het voelt oneerlijk om een hogere prijs te betalen of meer inspanning te leveren voor een duurzame optie als anderen dit niet doen.

In lijn met deze redeneringen wijzen jongeren naar bedrijven die veel uitstoten. Zij stellen dat hun eigen uitstoot in vergelijking met die van grote bedrijven erg klein is en dat hun opofferingen, zoals minder vlees eten of vliegen, daarom weinig impact hebben. Daarbij twijfelen jongeren aan de drijfveren van bedrijven om hun CO2-emissies te reduceren. Veel jongeren bestempelen deze inspanningen als greenwashing.

Deze houdingen maken dat jongeren het gevoel hebben dat er een ongelijk speelveld is. Waarom zou ik mij inspannen om (vaak duurdere) duurzame keuzes te maken als anderen dat niet doen? En waarom zou ik mij als individu inzetten als bedrijven die veel meer uitstoten geen duurzamere bedrijfsvoering gaan voeren? Dit gevoel leeft ook op internationale schaal. Vergelijkbaar met de grote bedrijven die meer uitstoten, wijzen de jongeren ook naar andere (grotere) landen die meer uitstoten, hetgeen aanpassingen aan het eigen gedrag zinloos maakt.  Om die reden heeft het volgens deze jongeren dan ook geen zin als de Nederlandse overheid méér zou doen om klimaatverandering tegen te gaan. Daarnaast voelt het oneerlijk als de overheid ingrijpt omdat dit individuen harder zal raken dan (grote) bedrijven en andere landen.

Klimaatverlamming onder jongeren

Jongeren zijn zich meer bewust van hun impact op het klimaat dan andere leeftijdsgroepen. Maar, jongeren ervaren barrières op individueel niveau waardoor de duurzame keuze moeilijk is om te maken. Ook geloven zij niet dat andere mensen, bedrijven en landen wél die duurzame keuze zullen maken omdat die keuze vaak onvoordelig is. Hierdoor voelt het voor jongeren nutteloos om de duurzame keuze te maken als andere partijen in de samenleving ook niet de duurzame keuze maken. De jongeren komen daarmee vast te zitten in een staat van klimaatverlamming. Het bewustzijn is er wel, maar de actie niet.

In de gesprekken geven jongeren aan een rol te zien voor de overheid om enige dwang op te leggen bij de duurzame keuze. Tegelijkertijd is een deel van de jongeren bang voor een te dwingende overheid. Als de overheid luistert naar deze angst, betekent dit dat de samenleving in een staat van verlamming raakt wat betreft het klimaat. Want, zonder dwang gelooft het individu niet dat anderen de duurzame keuze wél zullen maken.

Klimaatpraat

In de vodcast Ipsos I&O Klimaatpraat spreekt Peter Kanne met Maartje van Will en Vincent Heerink over deze resultaten. Ze duiden de cijfers én de verhalen erachter. 

Verantwoording

Dit onderzoek is de vijfde meting van het onderzoek ‘Duurzaam Denken Duurzaam Doen’ dat Ipsos I&O jaarlijks op eigen initiatief uitvoert. Aan het onderzoek werkten 2.519 Nederlanders van 18 jaar en ouder via het I&O Research Panel mee. De resultaten zijn na herweging op sekse, leeftijd, huishoudgrootte, opleidingsniveau, regio en stemgedrag representatief voor de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder op deze achtergrondkenmerken. Het veldwerk liep van 16 januari tot en met 21 februari 2025.

Aanvullend zijn tussen 10 april en 7 mei 2025 15 diepte-interviews afgenomen met jongeren tussen de 18 en 30 jaar. Er is gelet op een spreiding op leeftijd, opleiding, woonplaats, klimaatzorgen en kledingconsumptie om een zo volledig mogelijk beeld te verkrijgen.

*Met ‘CO2-punten’ drukken we de CO2-uitstoot uit en geven we een beeld van duurzaam gedrag. Om deze punten te berekenen gebruiken we formules die CO2-punten toe kennen aan bepaalde antwoorden die zijn gegeven door de respondent. De C02-punten zijn ingedeeld over vier sectoren: wonen, voedsel, vervoer en spullen.