Advertentie

‘Onze democratie kan wel wat poëzie gebruiken’

Hoogleraar Hanneke van Eijken vreest gevaren voor democratie en rechtsstaat. Ze ziet kansen in burgerparticipatie en in een verenigd Europa.

Hanneke van Eijken
Hanneke van EijkenSake Rijpkema

Begin dit jaar werd Hanneke van Eijken benoemd op de leerstoel Rechtsstaat en Democratie aan de Universiteit Utrecht, ingesteld ter ere van Alex Brenninkmeijer, de voormalig ombudsman en rechtswetenschapper die in 2022 onverwachts overleed. ‘In alle functies die hij bekleedde, stonden de menselijke maat en de burger centraal. Dat wil ik ook doen.’

De menselijke maat uit zich ook in het ­onderwijs dat zij geeft. ‘Tegen studenten zeg ik: als advocaat vertegenwoordig je een burger. Welk verhaal van die burger ga je vertellen? Als rechter vertel je de burger ook een verhaal. Je hebt een verantwoordelijkheid om een vonnis goed te motiveren en om het begrijpelijk op te schrijven.’

Manager Business Unit Deurwaarders

SNG
Manager Business Unit Deurwaarders

Senior Projectmanager gebiedsontwikkeling

Gemeente Venlo
Senior Projectmanager gebiedsontwikkeling

BB Alex Brenninkmeijer streed voor democratie en rechtsstaat. Maakt u zich zorgen over de huidige staat daarvan?

HvE 

‘Ik denk dat we nog aan de goede kant van de streep zitten, maar ik maak mij wel ­zorgen. De democratie en de rechtsstaat bestaan uit een relatie tussen burger en overheid, en zoals in ieder goed huwelijk moet je daarvoor werken. Misschien moeten we wel in een soort relatietherapie met elkaar, om te kijken hoe je het wederzijdse vertrouwen terug kunt krijgen.

Net als een huwelijk is de verhouding tussen burger en overheid wederkerig. Je moet kijken naar hoe de burger het vertrouwen in de overheid kan terugkrijgen, maar zeker ook naar hoe de overheid weer vertrouwen kan hebben in haar eigen burgers. Uiteindelijk wil iedereen gezien en gehoord worden. We moeten, denk ik, zorgen dat mensen kunnen meedoen met de maatschappij, en moeten investeren in de democratie en de rechtsstaat, bijvoorbeeld via onderwijs.’

BB Wat kan het lokaal bestuur betekenen voor de relatie tussen ­burger en overheid?

HvE 

‘Gemeenten staan vaak dichter bij de ­leefomgeving van de burger. Utrecht hield onlangs een burgerberaad over de jaarwisseling. Gemeenten geven met hun lokale democratie, waarbij je met je burgers optrekt, een mooi voorbeeld aan de ­landelijke politiek.’

‘Goed geïnformeerde burgers denken veel ruimer na over een probleem dan over hun eigen belangen.’

Hanneke van Eijken

BB U ziet kansen in burgerberaden, maar schuurt burgerparticipatie niet met de representatieve democratie?

HvE 

‘Mensen accepteren gemakkelijker besluiten, ook als die voor hen negatief kunnen zijn, als ze hebben kunnen meepraten. Men denkt soms dat bij een burgerberaad mensen alleen voor hun eigen achtertuin gaan, maar dat is niet zo. Goed geïnformeerde burgers denken juist veel ruimer na over een probleem dan over hun eigen belangen. Vaak zie je mooie uitkomsten. Dan is de vraag: wat doe je daar als gemeente, rijksoverheid of Europese Unie mee? Burgers hebben een mening over hoe je een fietspad goed kunt inrichten, omdat ze dat fietspad dagelijks gebruiken. Ze weten precies waar de knelpunten liggen. Die kennis kunnen ambtenaren goed gebruiken. Burgerparticipatie moet representatieve democratie niet vervangen, maar het kan er wel mee hand in hand gaan, zodat burgers zich minder “los” voelen van de politiek. Daar is zeker lokaal veel behoefte aan. Als je door alternatieve democratievormen voldoende burgerparticipatie hebt, wordt die representatieve democratie ­sterker. Ze hebben elkaar nodig.’

Van Eijken wijst erop dat de Europese Commissie van april 2021 tot mei 2022 een conferentie hield over de toekomst van Europa. Daaraan deden 800 burgers mee en het leidde tot 49 concrete voorstellen over hoe de EU met veiligheid, migratie en klimaat zou moeten omgaan. ‘Dat is waardevolle informatie. Onderzoek naar wat er gebeurt met die voorstellen staat hoog op mijn verlanglijstje.’

BB Europese wet- en regelgeving, ­bijvoorbeeld over stikstof, stuit vaak op onbegrip en frustratie. Hoe creëer je meer draagvlak onder burgers?

HvE 

‘Je moet goed luisteren naar wat mensen nodig hebben en je er bewust van zijn dat Europees beleid voor mensen op verschillende plekken verschillend uitpakt. Over plannen als de Europese Green Deal is wel goed nagedacht, maar er zitten ook tekortkomingen in, omdat ze burgers in ongelijke mate raken op het gebied van gender, opleiding en woongebied. Zo treffen de plannen vrouwen harder dan mannen en gaan subsidies voor elektrisch rijden naar mensen die het zich al kunnen veroorloven om een auto te bezitten. Omscholingssystemen richten zich op mensen die al een baan hebben, niet op werklozen. Dit veranderen vergt een omslag in ons denken.’

BB U bent naast hoogleraar ook dichter. Hoe kan poëzie bijdragen aan een betere democratie en rechtsstaat?

HvE 

‘Poëzie geeft de ziel terug aan dingen. Door poëzie kun je net anders kijken, op een andere manier worden geraakt. Als je op een congres over het belang van het kind in de Europese rechtspraak begint met een gedicht over huiselijk geweld ­tegen kinderen, weten mensen dat dit ­urgent is. Het raakt iets anders in mensen, het raakt het gevoel. Poëzie zet luikjes open in je hoofd. Door poëzie te horen, ­lezen of schrijven kun je meer associatief en opener denken over zaken. Dat vind ik waardevol. Onze democratie kan wel wat poëzie gebruiken. Welk verhaal willen we vertellen, waarom doen we dit?
Ik schreef eens in een gedicht voor de ­Centrale Raad van ­Beroep: “Het recht is geen woud, maar je kunt er wel in verdwalen als je de weg niet kent”. Juristen dienen die weg zichtbaar te maken.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week.

Plaats als eerste een reactie

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.

Advertentie