Streep door herindeling Barneveld-Scherpenzeel

De provinciale herindelingsplannen voor Barneveld en Scherpenzeel gaan de prullenbak in. Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft de provincie Gelderland donderdag laten weten dat er geen wetsvoorstel komt. De rol van de provincie bij een van ‘bovenaf opgelegde’ herindeling gaat ze, met de recente ervaringen in dit omstreden fusieproces op zak, onder de loep nemen.

Gedoe en conflict

De provincie heeft er geen dubbele agenda op nagehouden. Ook zijn geen integriteitsschendingen in het doorlopen proces aan het licht gekomen. Scherpenzeel had een meer constructieve houding kunnen aannemen, stelt de minister. Ze vindt dat er de afgelopen twee jaar ‘te vaak gedoe, conflict en onenigheid was, met alle negatieve gevolgen voor personen en instituties van dien.’ Ze verwijt dat zowel de provincie als de betrokken gemeenten. De bestuurlijke verhoudingen moeten snel worden verbeterd. De minister gaat daarover met alle betrokkenen in gesprek.

Onder druk

Het herindelingsadvies Barneveld-Scherpenzeel is getoetst op de vier criteria van het zogeheten beleidskader gemeentelijke herindelingen uit 2018, waaronder bestuurskracht. In Scherpenzeel is geen sprake van een ‘evident’ bestuurskrachtproblematiek die de gemeente niet zelf kan oplossen. De bestuurskracht staat weliswaar onder druk, stelt Ollongren, maar Scherpenzeel kan die op eigen kracht verbeteren. ‘Zeer waarschijnlijk vergt deze versterking een intensievere vorm van samenwerking met Barneveld, maar niet noodzakelijk een herindeling.’

Weinig draagvlak

Ook is er ‘beperkt draagvlak’ voor een herindeling, schrijft Ollongren in haar brief aan Provinciale Staten. Het gros van de inwoners van Scherpenzeel en een meerderheid van de gemeenteraad is tegen de door de provincie gewenste herindeling. ‘Dat de voorgestelde oplossing (herindeling, red) niet breed werd gesteund in de gemeente en op grote weerstand stuitte, woog zwaar’, schrijft Ollongren.

Weerstand

De verwachte blijvende weerstand vanuit de Scherpenzeelse samenleving tegen een fusie met Barneveld heeft ook een rol gespeeld bij het besluit van de minister om een streep te zetten door de provinciale herindelingsplannen. Barneveld wil de geëiste ‘nabijheid van bestuur’ via een dorpen- en kernenbeleid vormgeven. Scherpenzeel wil meer, zoals een eigen bestuurscommissie. Daar wil Barneveld niet aan.

Regionale samenwerking

Scherpenzeel moet, net zoals ander gemeenten, een bijdrage aan regionale opgaven geven. Dat zou effectiever worden als Scherpenzeel fuseert met Barneveld, stelt Ollongren. De regionale opgaven zijn echter niet zo groot en urgent dat dit een herindeling tussen beide gemeenten op dit moment noodzakelijk maakt. Wel benadrukt Ollongren dat het noodzakelijk is dat Scherpenzeel intensiever met gemeenten in de regio gaat samenwerken, gezien ‘de complexiteit van de maatschappelijke opgaven en de positie van Scherpenzeel hierin.’

Verhoudingen verslechterd

Er is voldaan aan ‘de formele vereisten van een zorgvuldige herindelingsprocedure’, stelt Ollongren verder. In de verbeten herindelingsstrijd zijn daar door met name Scherpenzeel, maar ook Statenfracties, enkele Kamerleden en wetenschappers, grote vraagtekens bij gezet. In de ogen van de minister zijn Gedeputeerde Staten niet vooringenomen te werk gegaan, maar hebben alle opties – van zelfstandigheid, vergaande samenwerking en herindeling – uitgewerkt. De bestuurlijke verhoudingen zijn de afgelopen twee jaar zo verslechterd, dat die hoognodig moeten worden hersteld. Daarover gaat Ollongren met alle betrokkenen in gesprek. Het gaat om de verhouding tussen de provincie en Scherpenzeel, en die tussen Scherpenzeel en Barneveld. Daarnaast moet Scherpenzeel ‘zo snel mogelijk een gemeente worden waarmee het goed samenwerken is. Scherpenzeel is afhankelijk van samenwerking en van goede relaties in de regio.’ De gemeente mag, na jarenlange waarnemend burgemeesters, op zoek gaan naar een kroonbenoemde burgemeester. Het financieel toezicht, ook dat van Barneveld, is per direct opgeheven.

Complexe rol

Ollongren erkent dat de rol van de provincie in herindelingen er sinds het beleidskader uit 2018 er, in relatie tot de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) er niet makkelijker op is geworden. Sinds 2018 is de rol van de provincie bij bestuurlijke fusies beperkter geworden. Het uitganspunt is vrijwillige herindeling, op initiatief van gemeenten zelf. Alleen in uitzonderlijke gevallen, kan de provincie ingrijpen. ‘Op korte termijn zal ik reflecteren op de vraag wat de rol van de provincies is en kan zijn bij het versterken van de bestuurskracht van gemeenten.’ De Kamer zal hierover in een brief worden geïnformeerd.

Binnenlands Bestuur volgt het herindelingsproces Barneveld-Scherpenzeel op de voet. Lees in het dossier Scherpenzeel alle artikelen hierover.