Gemeenten moeten burgers beter faciliteren

Het gaat niet goed met onze leefomgeving. Overheidsdoelen op het gebied van biodiversiteit en klimaatadaptatie worden niet gehaald. Veel burgers willen zich best inzetten voor hun leefomgeving, constateert Jetske Bouma (PBL) in een essay, maar komen daar niet aan toe. De overheid, waaronder gemeenten, moet hen beter faciliteren.

Draagvlak

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft afgelopen najaar in de Balans voor de Leefomgeving speciaal aandacht besteed aan de betrokkenheid van burgers bij de leefomgeving. Omdat het voor het beleid van gemeenten en andere overheden belangrijk is om te weten wat het draagvlak is voor bepaalde maatregelen. Maar ook omdat het bereiken van de doelen van het leefomgevingsbeleid in bredere zin mede afhankelijk van de inzet en betrokkenheid van burgers is.

Afwachtend
Burgers worden geacht bewust met water en energie om te gaan, hun huis te isoleren en duurzaam te consumeren. En alhoewel hier bij een kleine groep ook zeker sprake van is, blijkt het gros van de burgers toch wat afwachtend te zijn. Wat zijn de beweegredenen en belemmeringen voor burgers om zich al dan niet in te zetten voor een duurzame leefomgeving? Vinden ze de leefomgeving belangrijk, en weten ze hoe het ermee staat?

Vrijwillig
Hoewel er de laatste paar jaar het nodige van de grond is gekomen, komt de uitvoering van het leefomgevingsbeleid traag op gang. Dat heeft meerdere redenen, maar één daarvan is dat veel maatregelen op grond van vrijwilligheid bij individuele burgers zijn neergelegd.

Actieve betrokkenheid
Zo zijn er weliswaar stimulansen om burgers te bewegen in de isolatie van hun huis te investeren, maar die dekken  bij lange na niet de kosten. En burgers worden weliswaar door middel van campagnes gestimuleerd om samen te werken in het verbeteren van hun buurt, maar ondersteuning blijft vaak uit. Uit diverse onderzoeken blijkt dat dergelijk beleid weliswaar bijdraagt aan de passieve betrokkenheid van burgers bij hun leefomgeving, maar dat het volstrekt onvoldoende is om actieve betrokkenheid te realiseren.

Middenmoot
In processen waar burgers direct kunnen participeren zijn het vooral de intrinsiek gemotiveerde koplopers die aanschuiven, niet de afwachtende middenmoot. Dit terwijl we het juist van de middenmoot moeten hebben als we de doelen van het leefomgevingsbeleid willen halen. Want dat is uiteindelijk de grootste groep.

Faciliteren
Dit betekent niet alleen dat regelgeving moet worden gehandhaafd, maar ook dat er moet worden nagedacht over manieren om duurzaam gedrag te faciliteren. Dat betekent ook het actief zoeken naar manieren om de afstand tussen individuele en collectieve belangen te overbruggen. Bijvoorbeeld door beter aan te sluiten bij de wensen die er leven in de wijk. Zo geven buurtwerkers aan dat in sommige buurten energiebesparing niet de ingang is om mensen na te laten denken over woningisolatie, maar schimmelbestrijding.

Vermogen
Faciliteren betekent ook dat er wordt aangesloten bij het vermogen van de burger om iets met de aangereikte middelen te kunnen doen. Informatiecampagnes werken goed voor hoger opgeleiden, voor lager opgeleiden is het uitwisselen van ervaringen vaak zinvoller. En waar subsidies vaak voor lagere inkomens zijn bedoeld, worden ze meestal door de hogere inkomens benut.

Zicht krijgen
Als we de doelen van het leefomgevingsbeleid willen halen is het noodzakelijk dat we zicht krijgen op wat burgers beweegt en belemmert in het betrokken raken bij hun leefomgeving. Gemeenten hebben over het algemeen beter zicht op wat burgers beweegt dan provinciale en nationale overheden. Het is de uitdaging om deze kennis tot uitdrukking te laten komen in het beleid. Eén ding staat vast: de collectieve verantwoordelijkheid voor een duurzame leefomgeving kan niet bij individuele burgers worden neergelegd.

Lees het hele essay van Jetske Bouma deze week in BB03 (inlog)