Essay: Wachten op de nieuwe pandemie

Met het coronavaccin reageerde de medische wetenschap ongekend snel op de laatste wereldwijde pandemie. Maar de oplossing kwam pas toen het virus al overal om zich heen had gegrepen. Hoe kunnen we de uitbraak van toekomstige levensbedreigende ziektes voortaan beter leren voorkomen? Die veel wezenlijker vraag verdwijnt volgens Frank Huisman ten onrechte naar de achtergrond.

Parlementaire enquête

In 2020 werd de wereld opgeschrikt door een pandemie die de gemoederen hevig in beweging heeft gebracht. Zoals in veel andere landen werd ook in Nederland de gezondheidszorg zwaar op de proef gesteld en het sociale leven aan banden ­gelegd. Twee jaar later leek het ergste gevaar geweken. Het was tijd om de rekening op te maken, maar vooral ook om naar voren te kijken. De Tweede Kamer besloot daarvoor haar zwaarste middel in te zetten: een parlementaire enquête. De voorbereidende Tijdelijke Commissie Corona (TCC) werd op pad gestuurd met twee vragen: waar haalden bestuurders tijdens de pandemie hun kennis vandaan? En waarvoor hebben bestuurders geen of onvoldoende oog gehad, en hoe kan dat in de toekomst beter?

TCC

De TCC wilde zich informeren over zoveel mogelijk dimensies van de coronapandemie. De commissie wilde daarom niet ­alleen oog hebben voor de biomedische ­aspecten,  maar ook voor de sociaal- en geesteswetenschappelijke dimensies van de pandemie. De commissie nodigde daarom mij – als medisch historicus – uit om licht te werpen op de vraag of we kunnen leren van het verleden, en zo ja wat dan. Ik denk dat dat kan, maar ik denk ook dat de TCC op pad is gestuurd met de verkeerde vragen.

Recordtempo

Natuurlijk is het in tijden van crisis van het grootste belang dat snel en effectief wordt gehandeld, om de schade aan de volksgezondheid en de economie tot een minimum te beperken. In 2020 is – na aanvankelijk aarzelen, wat een bekend historisch patroon is – op indrukwekkend snelle en doortastende wijze gehandeld. Het genoom van het virus werd in recordtempo ontrafeld door Chinese wetenschappers en ­gedeeld met collega’s over de hele wereld. Daarna konden onderzoekers aan de slag met het ontwikkelen van een vaccin, dat ongekend snel beschikbaar kwam.

Indrukwekkend

Dit alles was zeer indrukwekkend en zonder weerga. Maar het betrof handelen tijdens een crisis die zich al had aangediend. In feite bewoog de Tweede Kamer zich met haar vraagstelling van crisis naar crisis. Naast het snel en effectief handelen tijdens een crisis lijkt het minstens zo belangrijk een volgende crisis te voorkomen. Aan beleid dat daarop is gericht ontbreekt het vaak.

Korte termijn denken

Hoewel het voorstelbaar is dat de horizon van veel politici niet verder reikt dan de krant van morgen en de volgende verkiezingen, geldt voor ecologische patronen en pandemieën een ander ritme. Voor pandemieën is hetzelfde van kracht als voor klimaatverandering: het is volstrekt onvoldoende alleen oog te hebben voor de korte termijn, en (daardoor) te bewegen van crisis naar crisis. Alleen langetermijndenken – met oog voor de mondiale wederzijdse afhankelijkheden – zal uitkomst kunnen brengen. In het ­belang van ons nageslacht is het van groot belang dat politiek-ideologische verschillen terzijde worden gelegd en dat wordt gehandeld op geleide van de ecologische logica van onze planeet.

Mondiaal

Natuurlijk moet er doortastend worden opgetreden tijdens een crisis. Maar veel beter is het te proberen een volgende crisis te voorkomen. Dat vergt omdenken, politieke moed en doortastendheid bij het creëren van een duurzame en rechtvaardige mondiale infrastructuur. Het spreekt vanzelf dat het – gegeven de mondiale verwevenheden – niet aan één land of aan één regering is gegeven om deze kolossale problemen op te lossen.

Lees het volledige essay van historicus Frank Huisman in BB20.