Gezondheidsverschillen tussen mensen met lage en hoge inkomens zijn gemiddeld erg groot. Promovenda Janna Goijaerts onderzocht hoe de organisatie van de verzorgingsstaat de gezondheid van kwetsbare mensen beïnvloedt.
Waarom de verzorgingsstaat kwetsbare mensen soms niet bereikt
Gezondheidsverschillen zijn juist het grootst in landen met een sterke verzorgingsstaat
Paradox van gezondheidsongelijkheid
Nederlanders met de laagste inkomens leven gemiddeld acht jaar korter en eenentwintig jaar langer in slechte gezondheid dan de rijksten. Nederland is daarmee zeker geen uitzondering. Sterker nog, deze gezondheidsverschillen zijn juist het grootst in landen met een sterke verzorgingsstaat. Hoe ontstaat deze ‘paradox van gezondheidsongelijkheid’ in de praktijk?
Meerdere oorzaken
Om die vraag te beantwoorden, interviewde Goijaerts managers van publieke organisaties en mensen met zowel gezondheids- als sociaaleconomische problemen. ‘In Nederland is er in theorie veel hulp beschikbaar. Maar die hulp bereikt moeilijk de groepen met de meest complexe stapeling van problemen’, zegt ze tegen de Universiteit Leiden. De promovenda zag daarvoor meerdere oorzaken. ‘Soms gaat het om mensen met wantrouwen richting instituties. Maar vaak zijn regelingen ook niet georganiseerd op zo’n manier dat ze bij de juiste doelgroep terechtkomen.’
In de bres
Mensen met meervoudige, complexe problematiek kunnen baat hebben bij een hulpverlener die als sleutelfiguur fungeert tussen verschillende hulpverlenende instanties. ‘Die kan voor hen in de bres springen. Dat is mooi, maar het zou beter zijn om regelingen voor hulp zo te organiseren dat ze de juiste mensen bereiken. Want wat als je die hulpverlener niet tegenkomt?’
Pech of geluk
Of je de juiste hulp krijgt, is nu te veel een kwestie van pech of geluk, ziet Goijaerts. ‘Zelfs binnen dezelfde organisatie zie je grote verschillen in hoe mensen geholpen worden. Er kan geen klik zijn tussen mensen, of een hulpverlener heeft op een dag toevallig veel aan zijn of haar hoofd. De hulpverlening zou zo ingericht moeten zijn dat je daar niet van afhankelijk bent.’
Stress
Goijaerts zag in de interviews dat gezondheids- en sociaaleconomische problemen vaak met elkaar verweven zijn. ‘Soms heeft iemand schulden en ervaart daardoor stress. Na een tijdje krijgt diegene daardoor gezondheidsklachten. Maar het gebeurt ook andersom: iemand breekt zijn knie, heeft daardoor geen werk en belandt in de schulden.’
Kaartenhuis
Daarnaast zag ze vaak een escalatie van problemen. ‘Het gaat dan al langer niet goed met iemand, maar diegene houdt nog net het hoofd boven water. Zo beschrijven mensen dat ook letterlijk. Ze hebben langere tijd sluimerende gezondheidsproblemen. Als er dan een belangrijk iemand in hun omgeving wegvalt of ze gaan scheiden, dan valt het kaartenhuis ineens in elkaar.’ Mensen ervaren dan meerdere problemen tegelijk, waardoor ze hun weg niet kunnen vinden in de complex georganiseerde verzorgingsstaat.
Te laat
Om hulp echt preventief te laten werken, zouden mensen veel eerder bij organisaties in beeld moeten komen. In een vroeg stadium kunnen hulpverleners problemen vaak nog makkelijk oplossen. ‘Managers gaven aan dat hulpverlening in de praktijk pas in beeld komt als er ernstige en meervoudige problemen spelen. Dan is het eigenlijk te laat.’
Schuldhulpverlening
De toegang tot hulpverlening zou beter geregeld kunnen worden, ziet Goijaerts. ‘Nu zijn er allerlei regels die mensen uitsluiten van hulp. Mensen moeten bijvoorbeeld eerst aan hun schulden werken voordat ze bepaalde hulp krijgen. Of ze krijgen geen schuldhulpverlening omdat eerst hun verslaving behandeld moet worden. Door die uitsluitende regels weg te halen, worden problemen eerder aangepakt.’
Taboes en stigma’s
Uit onderzoek blijkt ook dat het helpt om beleid universeel te maken en geen eisen te stellen aan iemands inkomen. ‘Hoe universeler de toegang tot hulpverlening, hoe minder taboes en stigma’s erop rusten. Mensen durven er dan eerder gebruik van te maken.’
Schimmelvrije woningen
Daarnaast zou de politiek zich ook moeten richten op concrete stappen met meetbare gezondheidseffecten, in plaats van abstracte beleidsstrategieën. Zo voorkomt de politiek dat beleid vastloopt of op een abstract niveau blijft hangen zonder tot de praktijk door te dringen. ‘Je kunt bijvoorbeeld als doel stellen om binnen vijf jaar alle sociale huurwoningen schimmelvrij te maken. Dat heeft een duidelijk gezondheidseffect. Je kunt niet alles tegelijk oplossen, maar je hebt dan in ieder geval iets concreets gedaan.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.