Verantwoording sociaal domein moet op de schop

Verantwoording in de jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en curatieve zorg moet fundamenteel anders. Zij draagt op dit moment onvoldoende bij aan betere zorg en ondersteuning. ‘Het vertrekpunt moet niet degene zijn die verantwoording vraagt, maar degene die verantwoording aflegt.’

Nut

Dat stelt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in zijn vandaag verschenen advies ‘Blijk van vertrouwen. Anders verantwoorden voor goede de zorg.’ De wijze van verantwoording wordt ‘van buiten naar binnen’ opgelegd door externe verantwoordingsfora, zoals toezichthouders en betalers. ‘Zorgverleners zijn leveranciers van verantwoordingsinformatie geworden ten behoeve van externen. Informatie waar zorgprofessionals zelf niet altijd het nut van inzien’, aldus de RVS. De gevraagde verantwoording is nu gericht op onder meer rechtmatigheid en op de vraag of de zorg conform het protocol is geleverd. ‘De betekenis die verantwoorden voor patiënten, cliënten en zorgprofessionals heeft, komt veel minder tot zijn recht. Ook is er weinig ruimte om daarvan te leren en verbeteren’, stelt de RVS.

Eenduidige meetlat

De voortdurende zoektocht naar zekerheid en het willen minimaliseren van risico’s zijn redenen om vast te houden aan een wijze van verantwoording die niet bijdraagt aan goede zorg, stelt de Raad. ‘Er is een blijvende wens om wat er in de praktijk gebeurt meetbaar te maken en langs een eenduidige meetlat te kunnen beoordelen.’ Die zoektocht naar zekerheid speelt zowel op landelijk als op gemeentelijk niveau. ‘Wethouders en gemeenteraden hebben een grote behoefte om zekerheid te borgen, calamiteiten te voorkomen en om resultaten te boeken, zeker nu de decentralisatie van langdurige zorg en ondersteuning nog in volle gang is.’ En ook al wordt gewerkt aan minder regels, betere indicatoren en het vereenvoudigen van gegevensoverdracht; het onbehagen over de huidige manier van verantwoorden zal door deze, op zich goede initiatieven, niet minder worden.

Keukentafel

De keukentafelgesprekken zijn volgens de RVS een voorbeeld van een goed bedoeld idee, dat niet goed uitpakt. ‘Het idee was dat wanneer professionals achter de voordeur zouden komen, zij beter kunnen inspelen op de specifieke vraag en behoeften van burgers. Toch blijken de zorgverleners die keukentafelgesprekken voeren zich vooral te baseren op het vergelijken van verschillende situaties op basis van een aantal eenduidige indicatoren.’ Er wordt daarmee te weinig gekeken naar de individuele behoeften en mogelijkheden van hulpbehoevenden, wil de RVS daarmee zeggen.

Visitatie

Verantwoording moet ten dienste staan van betere zorg voor de cliënt en patiënt, vindt de RVS. Er is daarom een herontwerp nodig van de huidige verantwoordingspraktijk. Het vergt ook een omslag in denken en doen voor alle partijen. De Raad kiest voor een nieuw vertrekpunt: degene die verantwoording aflegt bepaalt vorm, inhoud en structuur, in plaats van degene die verantwoording vraagt. Zorgprofessionals en bestuurders moeten het initiatief nemen voor andere vormen van verantwoording, luidt aldus een van de aanbevelingen van de RVS. Daarbij kan worden gedacht aan teamreflectie, visitatie en het in kaart brengen van patiënt- en cliëntervaringen.

Doelmatigheid

Inkopers en toezichthouders moeten daarnaast investeren in de relatie met zorgverleners. ‘Zij opereren nu nog te vaak op grote afstand van het primaire proces en hebben daardoor te weinig voeling met het werk van zorgverleners en inzicht in de waarden die zij en hun patiënten of cliënten belangrijk vinden’, stelt de RVS. Zorginkopers moeten meerjarige partnerschappen met zorgorganisaties aangaan, waarbij in dialoog afspraken worden gemaakt over de gewenste kwaliteit van zorg. Ook moeten inkopers, zorgverleners en patiënten-/cliëntenorganisaties gedeelde principes overeenkomen op basis waarvan anders verantwoorden kan worden ingericht. Het is de Raad een lief ding als de verantwoording over de administratie en het op orde hebben daarvan verschuift naar verantwoording over de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg.

Proportioneel

Bij een andere wijze van verantwoording, past een andere houding van alle betrokkenen waarbij toetsbaar, bescheiden en proportioneel volgens de RVS kernwoorden zijn. Alle betrokkenen moeten toetsen of de verantwoording bijdraagt aan goede zorg en ondersteuning. Politici en beleidsmakers past bescheidenheid: zorg is altijd mensenwerk en incidenten zullen zich altijd blijven voordoen. Wetgeving of transparantie is niet altijd het antwoord. Hoe verder iemand van de praktijk afstaat, hoe meer bescheidenheid past. Met proportionaliteit bedoelt de Raad in deze dat altijd de afweging moet worden gemaakt of de verantwoordingsvragen wel in verhouding staan tot het doel: goede zorg.