‘Verzorgingsstaat is een stressfactor geworden’

Kinderopvangtoeslag, huurtoeslag, gratis OV, een scholierenvergoeding. Monique Kremer, bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam, concludeert dat de vele toeslagen- en armoederegelingen zo complex zijn geworden dat mensen erin verstrikt raken. ‘De verzorgingsstaat is een stressfactor op zich geworden.’

Onzeker bestaan

Onderzoeker Monique Kremer geeft samen met Aisa Amagir leiding aan het onderzoeksprogramma ‘Een (on)zeker bestaan in de stad’ van het Kenniscentrum Ongelijkheid. De onderzoeken richten zich op Amsterdammers die kortgeschoold zijn. Welke inwoners bevinden zich in de meest kwetsbare posities? Waar lopen ze tegenaan? En wat kunnen instanties als de overheid doen om hun positie te verbeteren?

Regelingen hard nodig

Het onderzoek is nog niet afgerond, maar de eerste conclusies leggen al grote problemen bloot. Regelingen en toeslagen blijken hard nodig om rond te komen, al hebben sommige groepen ook dan altijd geld tekort. Maar in de 45 interviews die de onderzoekers deden, geven de betreffende inwoners aan dat ze verstrikt raken in de weg ernaar toe. Dat geldt zowel voor landelijke als lokale regelingen.

Waar moet je zijn?

Waar lopen mensen tegenaan? Kremer: ‘Ten eerste: waar moet je zijn? Neem bijvoorbeeld het aanvragen van kinderopvangtoeslag. Moet je dan naar de kinderopvanginstelling? De gemeente? Of de belastingdienst? Ik heb zelf nooit kinderopvangtoeslag aan hoeven vragen maar een van mijn collega’s wel,’ vervolgt ze. ‘Zij heeft dat als heel ingewikkeld en complex ervaren. En dat is iemand die gepromoveerd is. Deze mensen hebben weinig opleiding genoten en zijn niet altijd digitaalvaardig.’

Eén specialisatie

Bovendien zijn lokale regelingen erg versnipperd en verkaveld. De Voedselbank is bijvoorbeeld een particulier initiatief. Maar voor het aanvragen van energie- of sportsubsidie moeten mensen bij de gemeente zijn. En bij de gemeente worden mensen in vele gevallen van het kastje naar de muur gestuurd. Medewerkers zijn vaak gespecialiseerd op een enkel gebied en kunnen of willen niet buiten hun eigen expertise denken. ‘Zo herinner ik me een man met een bijstandsuitkering die overbelast dreigde te raken vanwege de mantelzorgtakentaken die hij verrichte’ vertelt Kremer. ‘Hij wilde graag een ochtend in de week vrij hebben om te gaan zwemmen. Dan denk ik: zo moeilijk moet het toch niet zijn om een vrijwilliger daarvoor te regelen? Maar de klantmanager bij de gemeente is er alleen voor getraind om na te gaan of degene kan werken of niet.’

Medewerkers zijn vaak gespecialiseerd op een enkel gebied en kunnen of willen niet buiten hun eigen expertise denken

Veel overdracht

Zo worden mensen vaker verwezen van de ene naar de andere medewerker. Kremer: ‘En bij iedere warme overdracht wordt het een beetje kouder.’ Of het duurt erg lang voordat een dossier in behandeling wordt genomen. Kremer herinnert zich een casus waarin dat pas na twee jaar gebeurde omdat de betreffende medewerker ziek werd. ‘De inwoner over wie het dossier ging, was inmiddels op straat beland.’ Natuurlijk gaat niet alles mis en hoorden de onderzoekers ook positieve verhalen over de hulp van de gemeente die mensen hadden gekregen. Mensen troffen dan meestal een professional die zich echt voor hen wilde inzetten, volgens Kremer.

Niet durven

Kremer en haar collega’s doen hun onderzoek in de gemeente Amsterdam. Maar ze meent dat de resultaten beslist ook gelden voor andere lokale overheden, zeker als het grote steden betreft. ‘Bovendien is een ander probleem dat mensen geen gebruik meer durven maken van de regelingen. omdat teveel uitbetaalde toeslag terugbetaald moet worden. De Toeslagenaffaire heeft wat dat betreft, heel veel impact gehad.’ Uit  het onderzoek komt naar voren dat mensen niet het vertrouwen hebben dat de overheid capabel is. Ook vinden ze dat er niet naar hen wordt geluisterd. Positief is dat de inwoners wel geloven in de goede intenties van de overheid. Kremer: ‘Dan is er dus nog een basis om het vertrouwen te herstellen.’

Eén regisseur

Volgens Kremer is de verzorgingsstaat een stressfactor op zich geworden en krijgen mensen soms buikpijn van het contact met de gemeente. Hoe kan het beter? Heldere regels opstellen en die regels versimpelen, is een eerste vereiste. ‘En stel een regisseur aan bij de gemeente die alle componenten en regelingen in het zicht heeft en mensen kan helpen van huisvesting, tot de wmo en de jongerenregeling. Zeker voor mensen die kwetsbaar zijn en te maken hebben met veel deelproblemen, zou dat een oplossing kunnen zijn.'