Oudere migranten hebben baat bij cultuurspecifieke zorg

Zorgvoorzieningen die zich specifiek richten op oudere migranten kunnen helpen om de gezondheidskloof te dichten. Dat soort voorzieningen zijn echter 'uit de mode' geraakt sinds de gemeenten verantwoordelijk zijn voor ouderenzorg. Dat laat onderzoeker Hanna Carlsson zien in haar onlangs verschenen proefschrift, waarvoor ze veldwerk deed in Nijmegen en Den Haag.

Zwaar werk

Het probleem is al langer bekend: ouderen met een migratieachtergrond maken minder gebruik van zorg en hebben een slechtere gezondheid dan hun leeftijdsgenoten van Nederlandse herkomst. Die gezondheidskloof heeft verschillende oorzaken, legt Carlsson uit. ‘Veel oudere migranten hebben zwaar fysiek werk gedaan. Ze hebben vaak een laag inkomen en een lage opleiding. Dat geldt ook voor sommige Nederlandse ouderen, maar ook als je controleert voor inkomen en opleiding, hebben oudere migranten een slechtere gezondheid.’

Discriminatie

Carlsson: ‘Dat verschil kan onder andere worden toegeschreven aan slechtere woonomstandigheden, sociale isolatie, en migratie-gerelateerde stress. Maar ook discriminatie en cultuurverschillen spelen een rol. Slechte ervaringen met het zorgsysteem leiden tot zorgmijding. En als je de taal niet goed spreekt, is het moeilijker om goed begrepen te worden door een zorgverlener. Dementie wordt bijvoorbeeld vaak pas laat gevonden bij oudere migranten.’

‘Het idee was: als het dichtbij is, is het toegankelijk.’

Hanna Carlsson

Trends

In haar proefschrift onderzoekt Carlsson de effecten van twee recente trends in het Nederlandse zorgbeleid: lokalisering en postmulticulturalisme. Die eerste ontwikkeling, die rond 2010 begon, hield in dat de zorg steeds meer op wijkniveau werd georganiseerd. De decentralisatie van de Wmo in 2015 zette die beweging kracht bij. Wijkgericht werken was het nieuwe uitgangspunt. Daarnaast veranderde vanaf de eeuwwisseling het denken over de multiculturele samenleving. Speciale voorzieningen voor migrantengroepen belemmerden de integratie, was de gedachte. ‘Nu hebben gemeenten het liever over inclusiviteit’, aldus Carlsson.

Dichtbij

Met andere woorden: zorgvoorzieningen waren niet meer doelgroepgericht, maar wijkgericht. ‘Het idee was: als het dichtbij is, is het toegankelijk’, aldus Carlsson. ‘Maar dat is te makkelijk gedacht. Als je iets inricht voor de hele wijk, komt er vaak maar één groep. De usual suspects. De rest voelt zich niet welkom.’

‘Stampot en André Hazes zijn ook heel cultuurspecifiek.’

Hanna Carlsson

Leefwereld

De voorzieningen die zich specifiek op een migrantengroep richten, weten juist ouderen te bereiken die anders buiten beeld zouden blijven, zag Carlsson tijdens haar onderzoek. ‘Er wordt een sfeer gecreëerd waarin mensen dingen herkennen uit hun eigen leefwereld. Dat kunnen simpele dingen zijn, zoals muziek of eten, waardoor mensen zich welkom voelen. En dat werkt ook weer drempelverlagend voor andere voorzieningen.’

Stamppot

Dat soort voorzieningen worden 'cultuurspecifiek' genoemd, maar eigenlijk geldt dat voor alle voorzieningen, merkt Carlsson op, die zelf uit Zweden komt. ‘Ik was bijvoorbeeld bij een Nederlandse groep waar stamppot werd gegeten en André Hazes gespeeld. Voor mij als Zweed voelde dat ook heel cultuurspecifiek.’

Lokale gemeenschap

Carlsson raadt gemeenten aan om in kaart te brengen welke groepen wel en niet goed worden bereikt. Dat hangt niet alleen samen met etniciteit, taal of cultuur, maar ook met de lokale gemeenschap, merkte Carlsson in haar veldwerk. 'Voor mensen van Chinese afkomst in Nijmegen kan het moeilijk zijn om zorgvoorzieningen te vinden. Maar in Den Haag gaat het zo. Er zijn daar zoveel mensen met die achtergrond: zelfs als je geen Nederlands spreekt, zijn er genoeg mensen die je kunnen helpen.'

‘Migratie-gerelateerde diversiteit is niet alleen een probleem.’

Hanna Carlsson

Accepteren

Bovendien pleit Carlsson voor een meer toekomstgerichte blik op het zorgsysteem. De gezondheidsverschillen worden nu vaak als een korte termijnprobleem gezien, dat vooral te maken heeft met de achterstanden van de huidige generatie oudere arbeidsmigranten. Maar de bevolking wordt alleen maar diverser: in 2050 bestaat 24 procent van de 65-plussers uit mensen met een migratieachtergrond, tegenover 14 procent nu. In de grote steden gaat het zelfs om 1 op de 3 in 2030. En het is wishful thinking om te denken dat de toekomstige migranten minder behoefte zullen hebben aan cultuurspecifieke zorg, zegt Carlsson. 'We moeten accepteren dat we migrantengroepen blijven hebben die een grote afstand hebben tot de zorg.'

Betekenis

Ook zou het beleid ten aanzien van oudere migranten een positievere toon aan kunnen slaan, vindt Carlsson. 'Dat betekent dat we erkennen dat migratie-gerelateerde diversiteit niet alleen een probleem is. Het is ook een bron van betekenis in het leven van veel ouderen. Ook voor ouderen die "goed geïntegreerd zijn" en bijvoorbeeld de Nederlandse taal goed spreken.'