Slimme keuzes voor de openbare ruimte in financieel krappe tijden

Als gemeente sta je voor de beste dienstverlening aan je inwoners. Maar hoe zorg je ervoor dat je volgend jaar in het ravijnjaar nog al je taken kunt uitvoeren? Er is dan immers aanzienlijk minder geld.

Adviseurs Peter van der Ven en Martijn van Houten laten graag zien dat er meer mogelijk is dan drastisch bezuinigen of de OZB verhogen. ‘Als je slimme, kostenefficiënte keuzes maakt voor de openbare ruimte, kun je ook na 2026 investeren in de lokale samenleving’.

Een korting van liefst 2,4 miljard euro voert het kabinet volgend jaar door op het Gemeentefonds. Dit is nog altijd de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten. ‘De broekriem aanhalen lijkt een logische optie’, zegt Van Houten. ‘Maar veel gemeenten zijn de laatste jaren al met de kaasschaaf door de eigen organisatie gegaan. En je kunt wel gaan snijden in bijvoorbeeld onderwijshuisvesting, sport- of culturele voorzieningen maar dan raak je inwoners direct’. 

‘Je kunt natuurlijk ook proberen je inkomsten te vergroten’, vult Van der Ven aan. ‘Maar je mag niet zomaar lokale belastingen of de prijs van een paspoort verhogen.’ Wat kun je dan wel doen als er meer op je afkomt en je minder geld hebt? Het antwoord van de adviseurs: ‘Slimme keuzes maken’.

Drie opties voor slim beheer en onderhoud 

Met name in de openbare ruimte is dat bittere noodzaak, zeggen de twee, want daar speelt één van de grootste uitdagingen waar lokale overheden voor staan: de instandhouding van de fysieke leefomgeving. Zo is het grootste deel van de Nederlandse wegen in beheer bij gemeenten, wat ook geldt voort openbaar groen, riolering en bruggen. ‘Het gaat bij bruggen echt om enorme aantallen’, zegt Van Houten. ‘Vaak dateren ze nog uit de jaren zestig. Het gebrek aan capaciteit en middelen maakt voor gemeenten de opgave nog groter.’ 

Hoe pak je dit aan? De adviseurs hebben hier veel ervaring mee en weten dat gemeenten verschillende opties hebben: 

1. De opgave terugbrengen ‘Je kunt onmogelijk alle bruggen tegelijk vervangen maar als je de levensduur verlengt kun je het stapje voor stapje doen. Zo maak je de opgave behapbaar.’ 
2. Gebiedsgericht werken ‘Als je toch een weg of riool vernieuwt, kijk dan welke opgaven nog meer spelen in een gebied, wijk of dorp. Je kunt dan combinaties zoeken en werk met werk maken. Beter is nog om proactief in beeld te krijgen en te programmeren wat de opgaven zijn in een wijk- en dorp voor de komende jaren. Daarmee word je voorspelbaar, efficiënt en levert het kostenvoordeel op en is een gemeente in staat om te anticiperen op beleidsontwikkelingen.’ 
3. Koppelen van gebiedsopgaven aan beleidsdoelen ‘Effecten van klimaatverandering beperken kan zo’n doel zijn. Nu er meer water op ons af komt en riolen dat niet altijd kunnen verwerken, willen veel gemeenten meer water kunnen bergen. Je kunt dan in je plan voor wijkvernieuwing bijvoorbeeld een wadi opnemen, of parkeervakken met waterdoorlatende verharding’.

Haal meer uit data 

Datagedreven werken biedt bij deze aanpak veel voordelen volgens de adviseurs. Veel gemeenten beschikken over enorm veel gegevens over bijvoorbeeld alle wegen, bomen en riolering die ze beheren. Daar valt volgens Van Houten meer uit te halen. ‘De gemeente Haarlem hebben we daarmee geholpen. We hebben daar een buurtgerichte werkwijze opgezet. We brengen bestaande opgaves in kaart brengen en combineren die met andere ontwikkelingen. Zo ontstaat een compleet beeld van wat er moet gebeuren in een gebied en wanneer daar aan de slag te gaan.’

Zo beschik je over een basis om prioriteiten te stellen. Daarbij kun je volgens Van der Ven voorrang geven aan initiatieven die de meeste maatschappelijke waarde opleveren. Dat kan betere verlichting zijn voor meer sociale veiligheid, maar ook ruimte bieden aan wonen en werken. Of aan voorzieningen die beweging stimuleren, wat bijdraagt aan de gezondheid van inwoners.

Kijk over afdelingen heen 

Als je opgaven in samenhang bekijkt en slimme keuzes maakt, is het belangrijk dat je over afdelingen heen kijkt. ‘Neem afscheid van alle losse beheerplannen en stimuleer samenwerking’, zegt Van der Ven. ‘Niet alleen binnen je organisatie maar ook met andere overheden, bedrijven en inwoners. Zij kennen je gemeente vaak het best’. 

Van Houten noemt de Groningse gemeente Het Hogeland als voorbeeld. ‘Dat is een gemeente die wij ondersteunen en die ervoor koos om voortaan met een marktpartij een gezamenlijk onderhoudsteam te vormen. Zij geven op die manier samenwerking concreet vorm en zijn zodoende in staat om efficiënt gebruik te maken van kennis van de aannemer waardoor ze hun dienstverlening op peil houden zonder extra kosten.’ 

Tot slot heeft hij nog een tip: ‘We merken dat gemeenten denken dat ze eerst alle data op orde moeten hebben. Maar je kunt beter gewoon beginnen met de data die je al hebt. Daar valt al veel winst te behalen. Zodat je bent voorbereid op het ravijnjaar, want dat is dichterbij dan je denkt.’