Overeenstemming over duurzame warmtebronnen Diemenwarmtenet

Op 16 oktober verkondigde Vattenfall het goede nieuws dat ze overeenstemming bereikten over de ontwikkeling van duurzame warmtebronnen voor het Diemenwarmtenet. Dit succes moet gevierd worden. Zeker in tijden waarin het lastig is om de warmtetransitie te realiseren. Daarom gaan we in deze blog in op de ‘evenwichtsfactoren’ die hebben bijgedragen aan deze bijzondere overeenstemming.

Als onafhankelijke gespreksleider hebben we de zeven partners begeleid bij het opstellen van de samenwerkingsovereenkomst. De partners waren: Vattenfall, de gemeenten Almere, Amsterdam, Diemen, Ouder-Amstel en de provincies Flevoland en Noord-Holland. Het Diemenwarmtenet van Vattenfall levert warmte aan ongeveer 140.000 woningequivalenten in Amsterdam, Almere, Diemen en Ouder-Amstel.

Drie ‘evenwichtsfactoren’ als verklaring van het succes

Hoe is het nu gelukt om in korte tijd overeenstemming te bereiken over een nieuwe duurzame bronnenmix voor het Diemenwarmtenet? We zien drie factoren achter het succes.  

1. Evenwicht tussen inhoud én proces vanaf de start

In de afgelopen jaren zijn steeds meer bronnen afgevallen voor de verduurzaming van het Diemenwarmtenet. Daarom hebben de partners - voordat ze opnieuw aan tafel gingen - eerst aan CE Delft gevraagd om een inventarisatie te maken van alle mogelijke duurzame warmtebronnen. Daarbij zijn de voor- en nadelen van elke bron in beeld gebracht. Bij de start van het samenwerkingsproces hebben we aan alle partners gevraagd dit rapport te accepteren als inhoudelijk vertrekpunt. Op basis hiervan heeft Vattenfall in de eerste gezamenlijke werksessies concretere voorstellen uitgewerkt voor een duurzame bronnenmix voor verschillende ijkjaren. De inhoudelijke voorstellen zijn uitgebreid besproken en - op basis van de vragen en aanvullingen - steeds verder aangepast. In de nieuwe afspraken ligt de nadruk op de ontwikkeling van geothermie en het gebruiken van restwarmte, naast het gebruik van E-boilers en het ombouwen van de Diemen-centrale naar waterstof.

Parallel aan de inhoudelijke verkenningen hebben we een gezamenlijk doel voor het samenwerkingsproces geformuleerd. Kern daarvan was om vóór de zomer te komen tot een gedragen samenwerkingsovereenkomst met de invulling van én afspraken over een duurzame, betaalbare en betrouwbare bronnenstrategie voor het Diemennet. Ook zijn de ijkjaren 2030, 2035 en 2040 afgesproken. Vervolgens hebben we alle partners gevraagd wat ze zelf willen bijdragen aan het proces en wat ze verwachten van anderen; op deze manier zijn procesafspraken gemaakt en ‘spelregels’ afgesproken. Bijvoorbeeld over het mandaat aan tafel en over de vertrouwelijkheid van de gesprekken en het tussentijds delen van informatie met de eigen achterbannen.

Als ‘backbone’ voor het proces zijn vooraf zes werksessies met verschillende thema’s in vier maanden ingepland. De ambitie was om de nieuwe afspraken ook in deze periode tot stand te laten komen. Dit procesontwerp heeft bijgedragen aan de balans tussen ‘sturen op tijdig resultaat’ en ‘voorspelbaarheid van het werkproces’. We hebben in de werksessies tijd en ruimte gegeven aan een uitgebreide kennis- en informatieuitwisseling gericht op het gezamenlijk doorgronden van de mogelijkheden, afhankelijkheden en onzekerheden.

2. Evenwicht tussen ambtelijke én bestuurlijke betrokkenheid

Een overeenkomst komt uiteindelijk niet tot stand zonder instemming van alle bestuurders. Daarom hebben we als onafhankelijke gespreksleider - parallel aan de ambtelijke werksessies - een rondje gemaakt langs alle bestuurders afzonderlijk. In de gesprekken is bestuurders gevraagd naar aandachtspunten en eventuele randvoorwaarden voor een nieuwe overeenkomst. De resultaten van alle gesprekken zijn teruggekoppeld in de werksessies, besproken en direct vertaald in de gezamenlijke afspraken. Aan het einde van het traject is een concept-samenwerkingsovereenkomst besproken in een ‘informeel’ bestuurlijk rondetafelgesprek. Door de tijd te nemen voor het bestuurlijke rondje en door tussentijdse afstemming hoefde in dit afsluitende rondetafelgesprek alleen nog maar enkele ‘punten en komma’s’ op de goede plek te worden gezet.

Wij waarderen het zeer dat de gemeenten en provincies actieve steun bieden aan de ontwikkeling van deze duurzame warmtebronnen. De samenwerkingsovereenkomst biedt Vattenfall het vertrouwen dat nodig is om deze alternatieve warmtebronnen grootschalig te kunnen realiseren.

3. Evenwicht tussen zelf willen én elkaar begrijpen

Het bereiken van overeenstemming blijft in de kern mensenwerk. Dat mensenwerk heeft vorm gekregen in een samenwerking waarin partners de ambities grotendeels delen, maar ook verschillen in de urgentie die ze ervaren, in hun bevoegdheden en belangen en in de beelden die er leven in hun verschillende achterbannen. Aan tafel zaten de mensen die de overeenstemming door hun gedrag en handelen mogelijk maakten. Bijvoorbeeld door kennis te delen én tegelijkertijd open te zijn over zekerheden en onzekerheden in de kennis en informatie. Bijvoorbeeld door begrip te hebben voor belangen van ‘het eigen grondgebied’ naast ‘gedeelde belangen voor het warmtenet als geheel’. Zelf iets willen of niet willen is steeds onderdeel gemaakt van elkaar willen begrijpen. Dit mensenwerk van de zeven partners aan tafel is gegroeid tijdens het proces en heeft uiteindelijk het verschil gemaakt in de bereikte overeenstemming. We hebben het ondersteund door vanaf de start de gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid van alle partijen voor de opgave te benadrukken. En door in onze begeleiding te zorgen voor ‘rust aan de bal’ met ‘het gezamenlijke doel voor ogen’.

Goed nieuws na een spannende voorgeschiedenis

De overeenstemming tussen deze partners is goed nieuws in turbulente tijden waarin het ‘met elkaar eens worden’ een ‘evenwichtskunst’ op zich is. Ook de nieuwe afspraken voor verduurzaming van het Diemenwarmtenet kenden een spannende voorgeschiedenis. In de laatste vijf jaar vielen steeds meer bronnen af, terwijl Vattenfall verantwoordelijk is om haar warmteklanten te voorzien van betrouwbare, betaalbare én duurzame warmte. Vanaf 2019 koersten de partners nog aan op een nieuwe biomassacentrale in Diemen om in duurzame warmte te voorzien. Maar de Raad van State vernietigde in augustus 2023 de milieuvergunning. Ook de overheden zagen in houtige biomassa gaandeweg geen duurzame optie meer. Het college van Diemen legde in haar coalitieakkoord ook vast niet te willen meewerken aan nieuwe initiatieven voor datacenters op Diemens grondgebied. En de provincie Noord-Holland wilde in hun datacenterstrategie nieuwe datacenters alleen nog toestaan in drie ‘clusters’. Hierdoor kwam na vijf jaar de vraag opnieuw op tafel: ‘Hoe dan wel?’       

Nu de inkt van de samenwerkingsovereenkomst droog is, kan de stap naar uitwerking en uitvoering worden gezet. Ambtelijk en bestuurlijk hebben de zeven partners laten zien daar klaar voor te zijn. We wensen ze veel succes om de ‘evenwichtskunst’ ook in de uitvoering voort te zetten!