Aanpak fijnstof loopt dood

Het is prima mogelijk de fijnstofnorm te halen zonder gezondheidsrisico’s weg te nemen. Dat schrijft TNO in de paper Fijnstof: norm gehaald, probleem niet opgelost. TNO noemt dit een ‘verontrustende situatie’ die vraagt om een nieuwe fijnstofaanpak.

Overgewicht

Nederland telde in 2015 11.000 vroegtijdige sterfgevallen door luchtverontreiniging. 9.000 daarvan waren ‘fijnstofgerelateerd’, aldus TNO in de paper. ‘Het verlies in levensjaar is vergelijkbaar met die door (ernstig) overgewicht of te weinig bewegen.’ De maatschappelijke schade van luchtverontreiniging in Nederland bedraagt 10 tot 15 miljard euro. 80 procent daarvan is toe te schrijven aan fijnstof.

Succesvol

De Europese regels voor fijnstof gaan uit van zogenaamde massaconcentratie: hoe minder het gewicht fijnstofdeeltjes hoe beter. In dat opzicht is het Nederlands beleid de afgelopen jaren succesvol geweest en ‘zijn in Nederland de Europese normen nagenoeg bereikt’, zo constateert TNO.

Praktisch en haalbaar

De Europese methode maakt echter geen onderscheid tussen kleine en grote fijnstofdeeltjes. Dat komt, zo schrijft TNO, omdat op het moment dat de fijnstofnorm werd vastgesteld, deze methode het meest praktisch en haalbaar was. Die keuze heeft er, volgens TNO, toe geleid dat er amper iets bekend is over de aantallen fijnstofdeeltjes die in de lucht zweven en waar inwoners aan worden blootgesteld. Ook is onduidelijk wat er in die deeltjes zit.

In de keel

Wetenschappers onderscheiden drie groepen fijnstof: PM10, PM2,5 en PM0,1, waarbij de laatste staat voor de allerkleinste stofdeeltjes, die het diepst in het lichaam belanden. Grofweg blijven PM10-deeltjes in de keel hangen, belanden PM2,5-deeltjes in de longen en weten PM0,1-deeltjes door te dringen tot het bloed en daarmee tot hart en hersenen. Het huidige fijnstofbeleid gaat voorbij aan deze differentiatie. ‘Er is een grote variatie van grootte en stoffen, maar het beleid is gericht op de massa’, zegt Paula Bronsveld, programmamanager Luchtkwaliteit en klimaat bij TNO.

50 procent gezondheidswinst

In 2020 is het Schone Lucht Akkoord gesloten waarin rijk en een aantal gemeenten hebben afgesproken in 2030 50 procent gezondheidswinst te bereiken ten opzichte van 2016. Als overheden zich daarbij blijven richten op de massa van fijnstofdeeltjes en niet op het aantal deeltjes en hun eigenschappen, dan is het zeer de vraag of het lukt het doel te bereiken, zo stelt TNO. Bronsveld: ‘Ultrafijnstof pak je niet aan als je gaat sturen op massa.’

Specifieker beleid

Onderzoeker luchtkwaliteit en klimaat Hugo Denier van der Gon vult aan: ‘Als we meer gezondheidswinst willen boeken is specifieker beleid nodig’. Tot nu toe is het beleid weliswaar succesvol, maar in de periode 2015-2020 is de gezondheidswinst gestagneerd.

Scheepvaart

Om in elke gemeente de meeste gezondheidswinst te behalen is onderzoek nodig. Zo onderzocht TNO in opdracht van DCMR Rijnmond de bronnen van uitstoot van PM10 (grootste fijnstofdeeltjes) en PM0,1 (ultrafijnstof). Daaruit blijkt dat de industrie de grootste bron is van PM10, maar dat de scheepvaart het overgrote aandeel heeft in de uitstoot van ultrafijnstof, in de vorm van zwaveldeeltjes die vrijkomen bij de verbranding van brandstof. Dit soort onderzoek is een eerste stap.

Fijnstofkaarten

TNO heeft een Plan van Aanpak bedacht dat ertoe moet leiden dat elke gemeente of regio met fijnstofbeleid kan sturen op gezondheidswinst. Op de eerste plaats moet per gebied worden gemeten hoeveel fijnstof er voorkomt, waar het vandaan komt, om welke deeltjes het gaat en welke eigenschappen deze hebben. Vervolgens moet er een langetermijnmonitoring komen. Die moet leiden tot fijnstofkaarten die op lokaal niveau aangeven wat de meest belaste plekken zijn. Bovendien moeten die kaarten informatie bevatten over de invloed op de gezondheid van verschillende stofdeeltjes. Met die informatie kunnen (lokale) overheden gericht fijnstofbeleid maken. ‘Het gaat om de juiste maatregel op de juiste plek’, aldus de paper.