Innovatief vergroenen rondom Schiphol

Bedrijventerreinen veranderen van grijs in groen

Schiphol Trade Park is het duurzaamste logistieke bedrijventerrein ter wereld. Bedrijven delen hun elektriciteit en houden zich aan een ecologische visie voor het gebied. ‘Dat is goed voor mensen én voor dieren en planten.’

Bij bedrijvigheid rondom het vliegveld denk je waarschijnlijk niet meteen aan natuur. Toch bombardeerde IVN Natuureducatie juist Schiphol Trade Park tot een van de inspirerende showcases van hun project ‘Werklandschappen van de toekomst’. ‘Ze zijn echt koploper in de categorie nieuwbouw en tonen ambitieus leiderschap’, zegt Daphne Teeling over het project van gebiedsontwikkelaar Schiphol Area Development Company (SADC). Teeling werkt al zestien jaar bij IVN Natuureducatie, met als missie om mens en natuur te verbinden. In 2020 besloten Teeling en haar collega’s om naast natuurexcursies en het vergroenen van woonwijken en schoolpleinen zich ook te gaan richten op bedrijventerreinen.

‘Nederland telt zo’n 3.500 bedrijventerreinen, goed voor 30 procent van alle banen’, zegt Teeling. ‘Heel veel mensen zijn daar dus dagelijks aan het werk. Als die terreinen veranderen van grijs en onaantrekkelijk in biodivers en groen, dan versterkt dat ook de band van mensen met natuur.’ Groene bedrijventerreinen zorgen bovendien voor minder stenige barrières tussen stad en buitennatuur. ‘Dat is goed voor mensen én voor dieren en planten.’ Werklandschappen van de toekomst werd een samenwerkingsverband met kennisinstellingen, bedrijven, overheden en andere organisaties.

Vossen en uilen

Het publiek-private SADC had in 2020 al grootse ontwikkelplannen voor een 350 hectare groot logistiek bedrijventerrein bij Schiphol. Buurtbewoner en IVN-lid Corinne Kalisvaart zat daar niet echt op te wachten. In het groene gebied naast haar huis ziet ze tijdens wandelingen altijd veel dieren, bijvoorbeeld vossen en uilen. Foto’s plaatst ze op het Instagramaccount faunahaarlemmermeer dieren.

Bij SADC mocht Kalisvaart de stem van de dieren vertolken in het opstellen van de ecologische visie voor het gebied. Ook de Vogelbescherming, kennisinstellingen en medewerkers van IVN praatten mee. In grote lijnen beoogt de ecologische visie dat er ná de ontwikkeling van het hele gebied meer dieren en plantensoorten leven dan ervóór. Het maakt SADC tot schoolvoorbeeld van wat IVN voorstaat, zegt Teeling. Ze raadt andere bedrijventerreinen ook aan om mensen uit de buurt te betrekken. Vroege timing is daarbij belangrijk. Teeling: ‘Als je de grond openlegt om het energievraagstuk aan te pakken, kun je meteen een landschappelijk plan maken voor biodiversiteit en klimaatadaptatie. Als je aan de voorkant slim inrekent, kun je veel meer doen voor dezelfde kosten.’

Het levert bovendien een prettigere omgeving op voor de mensen die er werken, vindt Eva Klein Schiphorst, directeur van SADC. Ze trad vorig jaar aan als directeur en schreef een nieuwe strategie tot 2030. Een van de speerpunten daarin is de zichtbaarheid van groene bedrijventerreinen rondom Schiphol. Klein Schiphorst: ‘We willen een duurzame look and feel om dit ook de buitenwereld te laten zien.’

Een ander speerpunt uit de nieuwe strategie is dat SADC innovatief wil zijn. Een voorbeeld daarvan zijn de stoeptegels en stoepranden in het Schiphol Trade Park: die zijn gemaakt van een nieuw soort beton. Het bedrijf Biobound maakt tegels met daarin gerecycled beton en olifantsgras. Dat olifantsgras is een snelgroeiende rietachtige plant, die al rondom Schiphol werd verbouwd om ganzen te weren. Met die duurzame ingrediënten heeft de bestrating een veel lagere CO2-voetafdruk dan normaal beton. Klein Schiphorst: ‘Als je verandering wilt, moet je ook dingen durven te doen die nog niet aan alle kanten beklopt en betast zijn. In de experimentele fase kun je het klein houden, maar als het werkt, draag je het groot uit. Dan hebben aandeelhouders er ook profijt van.’

Energy hub

De aandeelhouders van SADC zijn naast Schiphol provincie Noord-Holland, gemeente Amsterdam en de gemeente Haarlemmermeer. ‘We zweven een beetje tussen markt en overheid in’, zegt Arnoud van der Wijk. Hij is als projectmanager bij SADC verantwoordelijk voor misschien wel de bekendste verduurzaming van Schiphol Trade Park: vijftien bedrijven delen capaciteit op het elektriciteitsnet via een energy hub. Dat idee uit 2020 kwam versneld tot stand als oplossing voor netcongestie. ‘In oktober van dat jaar kregen nieuwe bedrijven geen stroomcapaciteit meer van de netbeheerder’, zegt Van der Wijk.

Slechts vier bedrijven kregen de netcapaciteit die ze hadden aangevraagd – maar maakten die lang niet op, want bedrijven maken een optelsom van alle apparaten in hun gebouw en doen daar nog eens een veilligheidsmarge bij. Bovendien staat die apparaten natuurlijk nooit allemaal tegelijk aan. Konden de vier van capaciteit voorziene bedrijven hun ongebruikte capaciteit daarom niet delen met nieuwkomers die geen capaciteit kregen? Dat had wat voeten in de aarde.

Van der Wijk: ‘Technisch is het niet zo ingewikkeld en juridisch is alles ook goed opgeschreven. Maar het kost veel tijd om partijen aan elkaar te verbinden en vertrouwen te creëren.’ Inmiddels is het gelukt, en vormen vijftien bedrijven een energiecoöperatie. Zij maken samen gebruik van de energiecapaciteit van die eerste vier. Een digitale controlekamer houdt real time in de gaten hoeveel capaciteit elk bedrijf gebruikt. Als er méér vermogen nodig is dan de netbeheerder levert, schakelt het virtuele net de duurzame accu’s in. Als die dan nóg te kort schieten, gaat een generator aan. In de eerste anderhalf jaar is dat nog nooit nodig geweest. De bedrijven spreiden hun energieverbruik ook meer omdat ze er nu inzicht in hebben. De tijd die het kost om een virtueel net op te zetten, kunnen bedrijven niet zomaar zélf opbrengen. Hier komt de rol van SADC weer goed van pas, zegt Van der Wijk. ‘Wij kunnen een deel van ons rendement investeren in maatschappelijk rendement. Juist voor dit soort dingen.’

Ook SADC-directeur Klein Schiphorst benadrukt het belang van een neutrale verbinder. ‘Dat kan een parkmanager zijn of iemand uit de gemeente. Er moeten middelen vrijkomen om ieders wensen goed te horen en een robuust systeem te bouwen. Hoe zit het met de financiering? En wat zijn de terugvalopties? Bedrijven kunnen zich niet permitteren dat ze hier nat op gaan.’

Korte lijntjes

Die rol heeft SADC inderdaad goed op zich genomen, zegt Cees-Jan Pen. Hij is lector Ondernemende regio bij de Fontys Hogescholen. De verduurzaming van bedrijventerreinen schiet nog niet erg op, want de aandacht gaat toch vaak naar binnenstedelijke en woongebieden, ziet Pen. ‘Het afgelopen decennium speelde bij het aanleggen van bedrijventerreinen vooral de angst voor te weinig hectares.’ Dat doet SADC nu gelukkig anders.

Pen: ‘Ook daar is verdozing aan de gang. Dat moet qua ontwerpkwaliteit en landschappelijke inpassing beter kunnen. Maar ze voelen wel dat ze iets moeten met biodiversiteit en waterverkoeling en gaan ook ondergronds aan de slag.’ SADC heeft daar de mogelijkheden voor, met een professionele organisatie en bijbehorende middelen. De locatie is populair bij bedrijven. Maar het belangrijkste voordeel is dat de bedrijventerreinen rondom Schiphol met SADC één eigenaar hebben. ‘Zo kun je een gebied bijna als een bedrijf runnen, met korte lijntjes en snelle besluiten’, zegt Pen. ‘Probeer te zorgen voor een parkmanager of één aanspreekpunt.’

Ook in het project Werklandschappen van de Toekomst worden problemen geconstateerd met versnipperd eigendom op bedrijventerreinen. Kennisdeling helpt daarbij. SADC helpt nu bijvoorbeeld Metropoolregio Amsterdam, waar het havenbedrijf bezig is met een vergelijkbare pilot met een virtueel net. Pen hoopt dat bedrijventerreinen op deze manier niet allemaal opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.

Steeds meer bedrijventerreinen zijn inmiddels bezig met energie delen én met het vergroenen van de werkomgeving. ‘Dat werd hoog tijd’, zegt Pen. Er is volgens hem eindelijk een nieuw decennium aangebroken met méér aandacht voor kwaliteit en niet alleen kwantiteit van bedrijventerreinen. ‘Het ministerie van EZK wil ik elk geval wel en de provincies ook. Nu de gemeenten nog.’