'Gebruik liever gezond verstand dan regels'

Gemeenten moeten stevig saneren in de stapeling van regels, nota’s en ambities, want dat leidt tot vertraging en onnodige kosten bij gebiedsontwikkeling, bouwplannen en herbestemmen. ‘We moeten weer meer gewoon ons gezonde verstand gaan gebruiken: welke plannen willen we wel, welke niet? En ja, dat betekent ook meer risico aanvaarden. De mentaliteit en werkcultuur is misschien nog belangrijker dan die regels zelf.’

Friso de Zeeuw, praktijkhoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft, verwoordt de belangrijkste conclusies uit het rapport ‘Wenken voor het ontslakken’, voorkomend uit de Actie-Agenda Bouw. In zijn Ontslak-team zijn onder meer zes gemeenten en een provincie vertegenwoordigd. Gemeenteraden beseffen niet hoeveel regels ze zelf hebben vastgesteld, vaak vanuit één bepaald oogpunt, zoals parkeerbeleid, een groene leefomgeving, brandveiligheid of beperking van geluidhinder. In gebiedsontwikkelingen willen ze alles tegelijk regelen, waardoor plannen vastlopen in het proces of onbetaalbaar worden.

De Zeeuw heeft het voorbeeld van de bouw van een huis van 250.000 euro, waarvan de kosten uitkomen op drie ton vanwege bijkomende kosten door extra eisen aan duurzaamheid, archeologisch en flora- en faunaonderzoek, et cetera.

Het is makkelijk om te zeggen: Schrap die regels. Maar ze zijn toch niet onzinnig?

‘Het zijn geen onzinthema’s, alleen het totaal van al die eisen kan rampzalig zijn. Natuurlijk vindt iedereen duurzaamheid belangrijk, maar willen mensen daar in tijden van economische crisis extra voor betalen? Dus maak nu een woning die later nog gemakkelijk te verduurzamen is. En waarom willen gemeenten koploper zijn op al die onderwerpen? De politiek bevordert dat, want veiligheid, meer groen en minder parkeerproblemen, dat scoort. Bovendien oefenen adviseurs en belangengroepen sterke druk uit op gemeenten, of zijn er onderdeel van. Archeologie-ambtenaren werken met hart en ziel aan de goede zaak en hun werkwijze is verankerd in het systeem. Maar hoeveel pijpenkoppen willen we nog verzamelen? Gemeenten moeten van een verkokerde wetenschappelijke benadering naar een meer maatschappelijk afweging: wat is de meerwaarde van archeologische vondsten afgezet tegen de kosten die je maakt? Wij zeggen daarom: Maak een afweging van belangen in plaats van ze op te tellen.’

Dat vraagt een grote omslag van bestuurders, politici en ambtenaren.

‘Inderdaad, maar de crisis leidt tot bezinning en gemeenten willen de investeringen die er nog zijn goed faciliteren. Er is in elk geval belangstelling voor onze pilot om acht gemeenten te helpen ‘ontslakken’. Breda en Delft hebben zich al aangemeld. De rol van de gemeenteraad is daarbij essentieel. Zij zouden plannen moeten evalueren die zijn afgewezen door toepassing van alle regels. Achteraf kunnen ze beoordelen of dat terecht was, of dat ze het plan eigenlijk toch hadden willen uitvoeren. Gewoon, op basis van je boerenverstand. Dat is de methode die Eindhoven heeft gevolgd. Gemeenteraden hebben de neiging om, als de zaak vastloopt, het bestemmingsplan de schuld te geven. Maar ze hebben veel van die regels zelf vastgesteld. Archeologie, parkeren, groen, duurzaamheid, veiligheid, daarin bepalen gemeenten zelf hun ambitieniveau.’

Beleid schrappen dus, of regels soepeler toepassen. Dat maakt het voor burgers niet transparanter en kan leiden tot meer bezwaarprocedures.

‘De zelfbedachte extra regels kun je schrappen, daar is niets onduidelijks aan. En ja, dan moet je het risico accepteren dat parkeren in de binnenstad wat lastiger wordt. Wij pleiten niet voor oncontroleerbare besluitvorming of dat de beste lobbyist zijn zin krijgt. Maar we moeten wel naar een nieuw evenwicht, want we zijn volstrekt doorgeschoten. Op een bouwplan voor twintig appartementen komt een gemeentelijke nota van vijftig pagina’s. En het plaatsen van een brievenbus aan de gevel van een monument, kost door allerlei procedures 5500 euro. Dit zijn niet zomaar wat absurde voorbeelden. Ook de Ombudsman constateert dat burgers te hoop lopen tegen bureaucratie, complexe wetgeving en gebrek aan empathie. Dat geldt ook voor bouwers en ontwikkelaars.’

De Zeeuw, ook directeur bij  een grote ontwikkelaar, vindt dat ook aan die kant van de tafel wat moet veranderen. Corporaties, bouwers en projectontwikkelaars zetten te snel in op juridische procedures, schetsen te mooie plaatjes, maar zijn ondertussen nogal eens vaag over hun plannen en planning.

‘Als we de weerbarstige processen die in dertig jaar zijn gevormd willen veranderen, moeten alle partijen veranderen.  Als de regels en werkwijzen dezelfde blijven, hebben we niets aan modebegrippen als uitnodigingsplanologie.’

U was jaren raadslid, wethouder, statenlid en gedeputeerde in Noord-Holland. Heeft u zelf meegewerkt aan die regeldrift?

‘Ja, als wethouder in Monnickendam dacht ik in het begin oprecht dat dingen goed in regels vatten identiek was aan goed bestuur. Later bij de provincie stuitte ik op de overregulering en heb ik vergeefs geprobeerd dat aan de orde te stellen. Toen was de tijd er niet rijp voor, door alle politieke ambities. Nu is het moment er wel om het tapijt weer wat terug te rollen.’