Gemeenteraden van vier grote Brabantse steden tasten in het duister inzake het lokale duurzaamheidsbeleid. Daardoor lukt het ze niet om te beoordelen of de beoogde doelen worden gehaald. Laat staan dat ze weten hoe ze tijdig kunnen bijsturen.
Raden missen grip op energietransitie
Energiedoelstellingen zijn helder benoemd. Tot ze elkaar raken.
Dat blijkt uit onderzoek van Twynstra- Gudde op verzoek van de rekenkamer- (commissie)s van Breda, 's-Hertogenbosch, Oss en Tilburg. Om als raad de vereiste kaderstellende en controlerende rende rollen in de lokale energietransitie te kunnen vervullen, zijn duidelijke beleidskaders en concrete doelen nodig. Daarnaast moet er actuele informatie over de uitvoeringspraktijk beschikbaar zijnw. Dat is onvoldoende aan de hand, concludeert TwynstraGudde. ‘Overzicht en inzicht in de beleidskaders is beperkt. Met de informatievoorziening kunnen de raden niet voor de gehele energietransitie zien of het lukt om de doelen te realiseren. Laat staan dat ze weten waarop ze wel en niet kunnen bijsturen.’
Overzicht kwijt
Volgens de onderzoekers zijn de energiedoelstellingen in de vier Brabantse gemeenten op zich ‘duidelijk en concreet’ benoemd. Het gaat mis waar de uiteenlopende doelstellingen (zoals duurzaamheid, klimaatneutraliteit, CO2-besparing en warmte) aan elkaar raken. Ruim de helft van de geënquêteerde raadsleden geeft aan de individuele doelen op elk beleidsterrein wel te kennen, maar minder dan een derde van hen doorgrondt hoe die doelen zich precies tot elkaar verhouden. Dan raken raadsleden makkelijk het overzicht kwijt, zeker wanneer er vervolgens een budget aan het beleid moet worden gekoppeld. ‘Een duidelijk meerjarig financieel inzicht wordt gemist.'
Onmogelijk
Daarbij wreekt zich dat gemeenten bij de uitvoering van de energietransitie op de route naar 2030 zelden tussentijdse doelen vaststellen. Daardoor wordt het voor de raden zo goed als onmogelijk om in te grijpen als de afgesproken doelen lokaal in gevaar komen. De onderzoekers spreken wel de verwachting uit dat de ontwikkeling van de RES 2.0 een ‘natuurlijk tussentijds moment’ kan zijn ‘om de koers te beoordelen en zo nodig bij te stellen’.
Netcongestie
Over de energietransitie als zodanig ziet TwynstraGudde dat bij de vier Brabantse steden inmiddels de eerste resultaten van duurzame opwek zichtbaar worden, maar dat de gemeenten niet achterover kunnen leunen. Er zitten vooral veel projecten in de pijplijn, waarbij het risico van netcongestie voor (verdere) vertraging kan zorgen. Daarnaast speelt het gebrek aan personele capaciteit en expertise de vier gemeenten parten.
In Tilburg is alleen een regionale doelstelling vastgesteld
Niet synchroon
Ook lopen de lokale en de regionale energiedoelstellingen niet altijd synchroon. In Breda, 's-Hertogenbosch en Oss sluiten de gemeentelijke doelen en die in de regionale energiestrategie goed op elkaar aan. In Tilburg is echter alleen een regionale doelstelling vastgesteld, niet doorvertaald naar een opgave voor de individuele gemeenten in het betreffende gebied.
Duidelijk
Voor beide aanpakken valt volgens de onderzoekers wat te zeggen. ‘Een voordeel van de eerste variant is dat dan duidelijk is waarop elke gemeente aan te spreken is. Een nadeel van deze variant is dat gezamenlijke initiatieven die de gemeentegrenzen overschrijden, moeilijker kunnen worden opgezet en uitgevoerd.’ In de tweede variant komt sneller een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie tot stand, waarmee over de gemeentegrenzen heen energieprojecten tot stand kunnen komen. Nadeel is dat het in de praktijk vaak lang duurt voordat een dergelijke organisatie is opgetuigd en voldoende draait.
Aanbevelingen
De onderzoekers komen met vier aanbevelingen om de grip van raadsleden op de lokale energietransitie te verbeteren. Als eerste zou het college voorafgaand aan de behandeling van gemeentelijke energienota's de raden een ‘overzichtelijke factsheet’ moeten verstrekken, waarin de afgesproken doelen plus de actuele tussenstanden zijn opgenomen. Verder zou het college in de informatie aan de raad een duidelijker onderscheid moeten aanbrengen tussen de drie onderdelen van de energietransitie (opwek, besparing, warmte).
Als laatste twee aanbevelingen gelden dat de raad het college moet vragen om beter inzicht te geven in de status van de energieprojecten die in de pijplijn zitten. En moet het college in 2024 ‘een richtinggevende visie op energietransformatie voor 2030-2050 voorbereiden’ en deze met de raad bespreken.
