Een veilige en gezonde fysieke leefomgeving borgen in het omgevingsplan

Met de invoering van de Omgevingswet staan gemeenten voor de taak een veilige en gezonde fysieke leefomgeving te borgen in het omgevingsplan. Externe veiligheidsrisico’s, zoals aardgasbuisleidingen, transport van gevaarlijke stoffen en risicovolle bedrijven, spelen hierbij een belangrijke rol. Ook de energietransitie brengt nieuwe veiligheidsvraagstukken met zich mee. In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat organiseerden we in samenwerking met AVIV kennissessies voor gemeenten over de zogenoemde ‘aandachtsgebieden’.

Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet leven er veel vragen bij gemeenten over het werken met aandachtsgebieden. Om deze reden zijn in opdracht van het ministerie van I&W door ons voorlichtingssessies georganiseerd. Voor wie nog niet bekend is met de aanduiding ‘aandachtsgebieden’, dit zijn gebieden rond activiteiten met gevaarlijke stoffen die op een kaart kunnen worden weergegeven. Ze geven aan waar mensen binnenshuis, zonder aanvullende maatregelen, mogelijk onvoldoende beschermd zijn tegen de effecten van incidenten met gevaarlijke stoffen.

‘Ja, mits-principe’

Gemeenten worstelen met het vastleggen van aandachtsgebieden in het omgevingsplan. Er zijn geen standaardoplossingen of voorbeelden, waardoor elke gemeente zelf moet bepalen welke regels voor welk gebied gelden. Dit maakt het lastig. Met de Omgevingswet is er op het gebied van externe veiligheid het een en ander veranderd. Zo wordt nu het ‘Ja, mits-principe’ gehanteerd, wat inhoudt dat ontwikkelingen in principe zijn toegestaan, tenzij vooraf specifieke beperkingen zijn vastgelegd. Dit vraagt van gemeenten dat zij al in een vroeg stadium keuzes maken om ongewenste situaties later te voorkomen.

Duidelijkheid en transparantie

Een tweede verandering is dat de bestaande risico’s in aandachtsgebieden (brand, explosie en gifwolk) duidelijk zichtbaar zijn. Bij het nieuwe beleid is het belangrijk dat met één klik op de kaart zichtbaar is welke risico’s er zijn en hoe groot de mogelijke effecten kunnen zijn. De risico’s zelf zijn niet veranderd, maar de manier waarop ze zichtbaar zijn, is aangepast. Aandachtsgebieden leiden niet automatisch tot een verbod op ontwikkeling, maar vragen wel om extra aandacht voor externe veiligheid bij de besluitvorming.

Kwetsbare gebouwen

Een derde verandering onder de Omgevingswet is dat je als gemeente in het omgevingsplan voorschriftengebieden moet aanwijzen voor zeer kwetsbare gebouwen binnen aandachtsgebieden voor brand of explosie. In deze gebieden gelden aanvullende bouwkundige eisen uit het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl), die van toepassing zijn op nieuwbouw. Gedurende het overgangsrecht kan dit via een BOPA worden geregeld, maar zodra het nieuwe omgevingsplan vanaf 2032 in werking treedt, is dat niet meer mogelijk. Dan moet een voorschriftengebied altijd in het omgevingsplan worden aangewezen.

Vijf waardevolle inzichten

Tijdens de deelsessies kwamen waardevolle inzichten naar voren over de toepassing van de Omgevingswet in verschillende aandachtsgebieden. Van beleid tot omgevingsplan en de BOPA, de volgende inzichten helpen bij het verder vormgeven van effectieve, integrale benaderingen. Hier zijn de belangrijkste lessen:

1. Integraal beleid voor externe veiligheid

Het is essentieel om samen integraal beleid te maken voor externe veiligheid. Dit betekent niet alleen naar veiligheid kijken, maar ook andere gemeentelijke doelen zoals woningbouw en industriële ontwikkeling meewegen. Door strategische keuzes vast te leggen in het omgevingsplan, ontwikkel je beleid dat zowel veiligheid waarborgt als gemeentelijke ambities ondersteunt.

2. Bepaal het juiste veiligheidsniveau

Wanneer is veilig, veilig genoeg? Dit hangt af van de consensus binnen de gemeente over wat acceptabel is. In industriële gebieden kunnen risico’s bijvoorbeeld eerder als acceptabel worden gezien, terwijl in toeristische gebieden veiligheid vaak hogere prioriteit heeft. Het is cruciaal om als gemeente gezamenlijk te bepalen welk veiligheidsniveau passend is, afhankelijk van de lokale prioriteiten.

3. Voorwaarden voor BOPA-verlening

Een BOPA-vergunning kan alleen worden verleend als de activiteit voldoet aan specifieke voorwaarden, zoals een evenwichtige toedeling van functies aan locaties (ETFAL). Dit betekent dat er een balans moet zijn tussen de verschillende functies die een locatie kan vervullen. In plaats van telkens de puzzel opnieuw te leggen, is het belangrijk om beleid te ontwikkelen waarin een BOPA de uitzondering is, niet de regel.

4. Gelijkwaardige maatregelen als alternatief

‘Gelijkwaardige maatregelen’ zijn alternatieve oplossingen die dezelfde veiligheidsdoelen bereiken als de aanvullende bouwkundige eisen. Deze maatregelen kunnen de bouwvoorschriften uit het Bbl vervangen, zolang ze voldoen aan de prestatie- of functionele eisen van de wet. Het bevoegd gezag bepaalt zelf of een maatregel gelijkwaardig is.

5. Locatiekeuze voor kwetsbare gebouwen

Denk goed na over waar je kwetsbare gebouwen toestaat, aangezien dit gevolgen kan hebben voor de aanvullende, vaak kostbare, bouwkundige eisen uit het Bbl. Locatiekeuze speelt een sleutelrol in het minimaliseren van risico’s en kosten.