De Afdeling advisering van de Raad van State is tevreden over de balans in het wetsvoorstel van de demissionaire regering om het beschikbaar stellen van archiefdocumenten te verruimen. Toch zijn enkele aanpassingen aan het wetsvoorstel en de toelichting volgens de Raad op z’n plaats.
Raad van State prijst balans voorstel uitbreiding Archiefwet
De uitbreiding van het wetsvoorstel is bedoeld om de toegang tot beperkt openbare archieven te verbreden.
Oorlogsarchief
Moet iedereen online kunnen opzoeken wat opa deed in de oorlog? Dat is, heel kort door de bocht, de vraag die centraal staat in de discussie over het openstellen van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Dit archief bevat zo’n 485.000 dossiers van mensen die na de Tweede Wereldoorlog zijn onderzocht op collaboratie met de Duitse bezetter. Het Nationaal Archief wilde dit gedigitaliseerde archief toegankelijk maken voor iedereen, aangezien de termijn voor de beperking van de openbaarheid in 2025 was verstreken.
Geen goed idee, vond de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), die een formele waarschuwing deed uitgaan. Sommige mensen die in het archief worden genoemd, leven nog. Ook als dat niet het geval is, kan het pijnlijk zijn voor nabestaanden en voor andere nog levende personen die in de dossiers worden genoemd, zoals familieleden, slachtoffers of getuigen.
Het helemaal online openstellen van het archief zou volgens de AP verder gaan dan noodzakelijk is. Je zou bijvoorbeeld ook in het dossier kunnen zoeken op plaatsnamen of namen van slachtoffers. De AP wees specifiek op de bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens die in het CABR zijn opgenomen. Daar zou de wetgever wel een wettelijke grondslag voor kunnen creëren, stelde de AP voor.
Bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens uit beperkt openbare archieven mogen nu alleen worden verwerkt voor onderzoek met een algemeen belang.
Familiegeschiedenis achterhalen
Veel mensen zouden graag een kijkje in het archief nemen in het kader van persoonlijke interesse, bijvoorbeeld om een verzwegen deel van de familiegeschiedenis te achterhalen. De wet faciliteert dit nu niet: bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens uit beperkt openbare archieven mogen nu alleen worden verwerkt voor onderzoek met een algemeen belang, zoals wetenschappelijk onderzoek.
Wie het CABR wil inzien, kan in ieder geval tot 1 januari 2026 niet online terecht. Wel is het mogelijk om op de studstudiezaal van het Nationaal Archief het CABR digitaal te raadplegen. Dossiers van onderzochte personen van wie niet zeker is of ze nog leven, worden daarbij niet getoond.
Evenwichtige afweging
Ondertussen wil de demissionaire regering graag die wettelijke grondslag creëren voor de verwerking van bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens bij onderzoek in beperkt openbare archieven. Het wetsvoorstel dat in internetconsultatie ging kon op veel kritiek rekenen, onder andere van de AP. Daarom is het aangepast.
Met succes: de Afdeling advisering van de Raad van State prijst de ‘evenwichtige en zorgvuldige afweging’ van de grondrechten, waarden en belangen die in het geding zijn. ‘De regering motiveert op toereikende wijze waarom zij de beperking van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer en op bescherming van persoonsgegevens hier proportioneel acht en hoe zij met het oog daarop het wetsvoorstel nader heeft vormgegeven,’ aldus de Raad van State.
De Raad van State prijst de ‘evenwichtige en zorgvuldige afweging’ van de grondrechten, waarden en belangen die in het geding zijn.
Twee pijlers
Het huidige wetsvoorstel leunt op twee pijlers. Het regelt dat een verzoeker met een persoonlijk belang toegang krijgt tot het archief. Dit belang moet zwaarder wegen dan de belangen die aanzetten tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer en er moeten passende waarborgen worden getroffen (als je nu op grond van een persoonlijk belang bijvoorbeeld een adoptiedossier wil inzien, is dat trouwens al mogelijk).
De tweede pijler is dat een minister ervoor kan kiezen om een beperkt openbaar archief dat mogelijk bijzondere of strafrechtelijke gegevens bevat online beschikbaar te stellen, onder voorwaarden en in uitzonderlijke gevallen. Dan is het archief voor iedereen toegankelijk.
Waarborgen
Er worden maatregelen genomen om het gebruik en de verspreiding van persoonsgegevens te minimaliseren. Het archief wordt bijvoorbeeld niet-indexeerbaar voor zoekmachines en is gekoppeld aan een overlijdensregister. Dit staat wel in de toelichting, maar niet in het wetsvoorstel.
Het is best lastig om een openbaar archief via internet beschikbaar te stellen en dan toch passende waarborgen te treffen, zeker als die verantwoordelijkheid op de schouders van de archivaris rust. Zet in de wet wat de passende waarborgen zijn, adviseert de Raad van State.
In het wetsvoorstel zou expliciet moeten worden vermeld welke categorieën archieven in aanmerking komen voor online publicatie.
Uitzonderlijke gevallen
Het blijft bij 'uitzonderlijke gevallen'; in het wetsvoorstel zou expliciet moeten worden vermeld welke categorieën archieven in aanmerking komen voor online publicatie, stelt de Raad van State. Het gaat om onderwerpen als oorlog, genocide en misdaden tegen de menselijkheid, waaronder de Holocaust.
Ook adviseert de Raad van State om in de wet vast te leggen dat het tijdsverloop moet meewegen in de belangenafweging die de minister moet maken als hij besluit om een beperkt openbaar archief online te publiceren. Hoe ouder een archief, hoe kleiner de kans dat er nog levende personen in voorkomen.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.