Minister vindt onderzoek politiegeweld wél onafhankelijk

De door de EHRM voorgeschreven onafhankelijkheid van onderzoek na een aangifte van geweldgebruik door een opsporingsambtenaar wordt voldoende gewaarborgd, omdat die onder gezag van een officier van justitie plaatsvindt. Dat schrijft David van Weel, minister van Justitie en Veiligheid, na vragen van GroenLinks-PvdA. Er is volgens hem geen aanleiding aan te nemen dat de beoordeling van geweldgebruik in de Nederlandse rechtspraktijk niet in overeenstemming is met de jurisprudentie van het EHRM.

Vragen over onafhankelijkheid

Eerder bleek uit een analyse van Controle Alt Delete, een onafhankelijk initiatief voor goede wetshandhaving en tegen etnische profilering en excessief politiegeweld, dat de beoordeling van politiegeweld vaak niet onafhankelijk is en niet wordt getoetst op de noodzakelijkheid van geweld of het is onduidelijk of dat gebeurt, terwijl dit vereisten zijn van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Naar aanleiding van een artikel hierover van Jair Schalkwijk in het Nederlands Juristenblad stelde Tweede Kamerlid Songül Mutluer (GroenLinks-PvdA) vragen aan minister Van Weel over de onafhankelijkheid van het onderzoek naar politiegeweld en of politie en OM toetsen of politiegeweld absoluut of strikt noodzakelijk is.

Praktische en feitelijke onafhankelijkheid

Schalkwijk concludeerde dat onderzoeken van de afdeling Veiligheid, Integriteit en Klachten van de politie naar geweldsgebruik niet onafhankelijk zijn omdat er sprake is van ‘hiërarchie en institutionele verbanden tussen de mensen die het geweld gebruikten en de mensen die het geweld beoordelen’. Van Weel deelt die conclusie dus niet. Hij wijst erop dat onafhankelijk onderzoek niet alleen het ontbreken van een hiërarchisch of institutioneel verband betekent, maar ook praktische, feitelijke onafhankelijkheid. ‘Dat betekent dat degenen die het onderzoek verrichten onafhankelijk moeten zijn van de opsporingsambtenaar die het geweld heeft aangewend.’

Voldoende gewaarborgd

Als er geen sprake is van de dood of zwaar lichamelijk letsel na politiegeweld, wordt er onderzoek gedaan door de Rijksrecherche. In andere gevallen van letsel als gevolg van geweld door opsporingsambtenaren voeren medewerkers van een afdeling Veiligheid, Integriteit en Klachten van de politie het onderzoek uit, schrijft Van Weel. ‘Dit zijn opsporingsambtenaren die niet betrokken zijn geweest bij het geweldsincident en onafhankelijk zijn ten opzichte van de politieteams waartoe de opsporingsambtenaar die geweld gebruikte behoort.’ Als het om geweldsaanwending door een andere opsporingsambtenaar gaat, dan wordt het onderzoek verricht door de afdeling interne onderzoeken van de betreffende organisatie of, wanneer die daarover niet beschikt, door de politie, vervolgt Van Weel. Omdat dit onderzoek plaatsvindt onder gezag van een officier van justitie wordt de onafhankelijkheid ‘voldoende gewaarborgd’.

Laatste redmiddel

De in Nederland geldende regels voor geweldgebruik door de politie en de procedures waarin dit wordt onderzocht, zijn ‘een invulling van de materiële en procedurele vereisten in de artikelen 2 en 3 EVRM op nationaal niveau’. Van Weel ziet hierom geen aanleiding om aan te nemen dat de beoordeling van geweldgebruik in de Nederlandse rechtspraktijk niet in overeenstemming is met de jurisprudentie van het EHRM. Met het standpunt van Schalkwijk dat het toetsen van politiegeweld aan vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit moet worden aangevuld met een toets op het vereiste van absolute of strikte noodzakelijkheid, zoals de EVRM-artikelen voorschrijven, is Van Weel het ook niet eens. Hij wijst erop dat op grond van artikel 7 Politiewet opsporingsambtenaren bevoegd zijn om geweld te gebruiken bij de rechtmatige uitoefening van een politietaak als een situatie dit vereist. ‘Het uitgangspunt is daarbij dat geweld het laatste redmiddel is.’

In materiële zin

De geweldsinstructie bepaalt dat een opsporingsambtenaar bij het gebruik van geweld altijd handelt in overeenstemming met de beginselen van proportionaliteit, subsidiariteit, redelijkheid en gematigdheid, vervolgt Van Weel. ‘Dat de in Nederland geldende regels voor geweldgebruik door de politie niet dezelfde terminologie aanhouden als de bewoordingen van het EHRM, maakt nog niet dat de Nederlandse regels niet voldoen aan het EVRM.’ Het gaat er volgens hem om dat de nationale regels ‘in materiële zin’ voldoen aan de normen die volgen uit de jurisprudentie van het EHRM, ‘onder meer door de wijze waarop de nationale regels worden geïnterpreteerd’. Het EHRM schrijft voor dat een opsporingsambtenaar zich beperkt tot geweldgebruik dat in verhouding staat tot het beoogde doel en indien mogelijk altijd kiest voor de lichtste vorm van geweld, schrijft Van Weel. ‘Dit wordt gewaarborgd door de in Nederland geldende vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit, die van toepassing zijn op alle geweldshandelingen van de politie.’