Gemeenten moeten zich op ergste voorbereiden

Onterecht
Het op 18 november door staatssecretaris Bijleveld verspreide POR – periodiek onderhoudsrapport gemeentefonds – schetst onterecht een beeld dat de gemeenten geen last hebben van de economische crisis. Binnenlands Bestuur berichtte op basis van die rapportage dat de gemeentelijke inkomsten dit jaar fors stijgen.

Verkeerde been
De reeds in september aan de Tweede Kamer aangeboden informatie blijkt echter gebaseerd op een analyse van de vorig jaar november vastgestelde gemeentelijke begrotingen voor 2009. Bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) bestaat de vrees dat de foutieve berichtgeving in Binnenlands Bestuur gemeenten op het verkeerde been zet. Bovendien kan het verstorend werken voor de lopende cao-onderhandelingen.

Accres
Het POR 2010 bevat immers nog nauwelijks effecten van de financiële crisis. Zo staat er dat het gemeentefonds in 2009 17 miljard euro bedraagt ten opzichte van de 15,6 miljard in 2008.
Het grootste deel van die stijging van 1,4 miljard euro is het accres. Dat was de stand van de septembercirculaire 2008; de verwachting was toen dat het accres 1,2 miljard euro zou zijn.

Nieuwe afspraken
Na de vaststelling van de gemeentelijke begrotingen in november 2008 veranderde de situatie drastisch. De crisis trof Nederland zo hard dat het kabinet in april met de gemeenten nieuwe afspraken maakte over het accres. Voor 2009 werd een beperkte groei overeengekomen van 866 miljoen euro – plus 600 miljoen euro in verband met herschikking van taken.

Rijkssteun
Afgesproken werd ook de methode dat het gemeentefonds meegroeit met de rijksuitgaven voor 2009, 2010 en 2011 buiten werking te stellen. Dat houdt onder meer in dat de rijkssteun aan in nood verkerende banken geen effect hebben op het gemeentefonds.

Eigen inkomsten
In 2009 is er dus weliswaar nog steeds sprake van een forse groei aan inkomsten van het rijk. De eigen inkomsten uit bouwgrondexploitatie, rente en dividend zullen echter veel lager uitvallen dan een jaar geleden geraamd. Bovendien zijn gemeenten door de toegenomen werkloosheid meer kwijt aan bijstandsuitkeringen dan geraamd. Een overzicht over hoeveel lager die inkomsten – en uitgaven – uitpakken, is er nog niet. Het wachten is op de jaarrekeningen 2009.

Somber
‘Hoe het loopt in 2009 is niet zo interessant’, zegt financieel specialist Gijs Oskam (VNG). ‘Het gaat om wat er daarna gebeurt.’ Zo is er voor 2010 een accres afgesproken van een half procent. ‘Mijn indruk is dat gemeenten het komend jaar nog wel rond krijgen. Maar daarna worden de vooruitzichten echt somber. Er komt een geweldige donderbui op gemeenten af. Maar waar, wanneer en met welke intensiteit die valt, weten we niet’, zegt hij.

Daling
De septembercirculaire 2009 gaf een nullijn aan voor de langere termijn, maar ‘misschien is dat wel veel te optimistisch’, zegt hij. Volgens Oskam doen bij Binnenlandse Zaken worstcasescenario's de ronde die uitgaan van dalingen met twintig procent. ‘Wij bevelen gemeenten aan om zich op het ergste voor te bereiden. En dan maar hopen dat het nog enigszins meevalt’, zegt hij.

Magere jaren
Staatssecretaris Bijleveld van Binnenlandse Zaken stelde onlangs in de Kamer bij veel gemeenten onvoldoende ‘gevoel van urgentie’ over de ernst van de crisis te bespeuren. Zij moeten er volgens haar meer van doordrongen raken dat er financieel magere jaren aankomen. Met het oog op de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen en het maken van nieuwe collegeprogramma’s zouden gemeenten daar nu al rekening mee moeten houden. Zo zullen er volgens haar amper meer mogelijkheden zijn om ‘leuke dingen voor mensen’ te doen.