Tijd voor andere verdeling gemeentefonds

De Raad voor de financiële verhouding (Rfv) dringt er bij minister Plasterk van Binnenlandse Zaken op aan acuut te starten met de voorbereiding van een andere manier om het rijksgeld over de gemeenten te verdelen.

De Rfv doet die aanbeveling in een advies over het groot onderhoud van het gemeentefonds. Onlangs maakte het ministerie de verdeelvoorstellen van de tweede fase bekend. Na de eerste ronde van het groot onderhoud wees de Rfv al op de noodzaak van een andere aanpak. De tweede tranche van de herverdeling bevestigt volgens de adviesraad opnieuw ‘dat een meer fundamentele benadering van de financiële verhoudingen noodzakelijk is.’

Toerekenen geldstromen

De huidige methodiek om rijksgeld over de gemeenten te verdelen op basis van kosten die gemeenten maken, heeft zijn grenzen bereikt. Daar zijn volgens de adviesraad twee redenen voor. Bij regionale samenwerkingen, zoals de veiligheidsregio’s, volgen de financiële verhoudingen de bestuurlijke verhoudingen niet meer. De uitgaven worden voor bijna 90 procent gedaan door de regio’s, terwijl de bekostiging voor bijna 90 procent op gemeentelijk niveau plaatsvindt. Die disbalans gaat volgens de Raad verstorend werken op het moment dat er geen heldere afbakening is tussen gemeentelijke en regionale taken. Daardoor zijn de geldstromen niet meer goed toe te rekenen, laat staan te verdelen.

De kostenverschillen tussen gemeenten worden voor een groot deel namelijk veroorzaakt door de regio waarin ze liggen. ‘Twee gemeenten met dezelfde kenmerken kunnen als gevolg van de regio waarin ze liggen toch met verschillende kosten te maken hebben. De gemeentespecifieke kosten blijken niet meer uit de gemeentelijke begrotingen omdat de kosten zijn vertaald in een verdeelsleutel die voor alle gemeenten in die regio geldt. Het grootste deel van de kosten kan eigenlijk alleen nog op regionaal niveau worden vastgesteld. De grens van wat nog kan op het gebied van verdeelonderzoek is dus overschreden’, aldus de Rfv. Een rechtstreekse bekostiging van de veiligheidsregio’s door het rijk is volgens de Raad de meest aangewezen oplossing.

Grote onzekerheden en risico’s

De tweede reden is dat een langjarig beeld per gemeente over uitgaven, inkomsten en wijzigingen in de reserves ontbreekt. Het voorstel voor een nieuwe verdeling van het taakgebied Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing is deels gebaseerd op tijdelijke effecten. De kosten van grotere gemeenten vertonen een zodanig grillig beeld, dat de verdeling daar geen recht aan doet. Doordat een langjarig beeld van inkomsten, uitgaven en mutaties in reserves ontbreekt, vertonen de uitkomsten ‘grote onzekerheden en risico’s’. De Rfv vindt het daarom onverstandig om aan het onderzoek vergaande conclusies te verbinden die tot grote herverdeeleffecten leiden.

Voor een deel wordt dat volgens de Rfv door het ministerie ook erkend. Dat is de reden om het voorstel om de herverdeeleffecten op het cluster Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing voor de rechtstreekse ISV-gemeenten op nul te zetten. Dat biedt echter onvoldoende soelaas, aldus de Raad. ‘Het is voor een belangrijk deel een sigaar uit eigen doos. De voorgestelde compensatiemaatregel komt onvoldoende tegemoet aan de structurele kosten van gemeenten.’ De Raad wijst daarom het herverdeelvoorstel af. Op de kortst mogelijke termijn moet er een goed inzicht in de structurele kosten op basis van een langjarig beeld van investeringsopgaven van gemeenten worden ontwikkeld. Op basis daarvan moet er een goed onderbouwd verdeelvoorstel komen.’

Fundamentele herziening

De Raad adviseert Plasterk als systeemverantwoordelijke voor de financiële verhoudingen direct te starten met de voorbereiding voor zo’n fundamentele herziening van de financiële verhouding.