Economische crisis kostte gemeenten miljard per jaar

De investeringen van gemeenten zijn in de periode 2009-2016 ruim een kwart gedaald. Belangrijkste oorzaken: minder vraag naar gemeente-investeringen door de crisis op de vastgoedmarkt en minder rijksbijdragen.

Dat blijkt uit een vandaag verschenen analyse van het Centraal Planbureau, CPB. Het CPB onderzocht op verzoek van de ministeries van Financiën, Binnenlandse Zaken en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) de oorzaken van de daling in de gemeentelijke investeringen.

In de periode 2009-2016, zo blijkt uit de analyse, zijn de gemeente-investeringen als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) met 40 procent gedaald, van 1,6 procent bbp naar 1,0 procent bbp; in nominale bedragen gaat het om een daling met 27 procent.

Instorten vastgoedmarkt
De financieel-economische crisis vanaf september 2008 speelt een duidelijke rol als achterliggende factor. Onder invloed van die crisis stortte in de periode 2009-2014 de vastgoedmarkt in. In vergelijking met 2009 halveerde het aantal nieuwbouwwoningen in 2014 en daalde eveneens de nieuwbouw van bedrijfspanden sterk. Minder nieuwbouw betekent voor gemeenten ook minder investeringen voor het bouwrijp maken van grond, het aanleggen van straten, pleinen, sporthallen en andere lokale publieke investeringen. Een kwantificering van het totale effect op de gemeente-investeringen is volgens het CPB echter lastig.

Duidelijk is wel dat het instorten van de vastgoedmarkt tot forse tegenvallers op de grondpositie van gemeenten heeft geleid. Vanaf 2010 tot en met 2013 schat het CPB die tegenvallers op gemiddeld ruim 1 miljard euro per jaar. Dat werkt door op de gemeente-investeringen, al is de mate waarin volgens de onderzoekers moeilijk te bepalen.

Bezuinigingen rijk
Als andere hoofdoorzaak van de daling in de gemeente-investeringen wijst het CPB de rijksbezuinigingen aan. Die leidden tot minder rijksbijdragen aan gemeenten – veruit de grootste financieringsbron van gemeenten. Daarvan  zijn de investeringsbijdragen, zoals de gelden voor stedelijke vernieuwing en de subsidies voor VINEX-locaties, van direct belang voor de financiering van gemeente-investeringen. Die investeringsbijdragen zijn sinds 2009 met 0,15 procent bbp gedaald. ‘Dit komt overeen met een kwart van de daling van de gemeente-investeringen over dezelfde periode’, aldus het CPB.

De daling van de investeringsbijdragen is gelijk aan een kwart van de totale daling van gemeente-investeringen vanaf 2009. ‘Als verondersteld wordt dat deze investeringsbijdragen tot extra gemeente-investeringen leiden, verklaart dit ook een kwart van de daling van de gemeente-investeringen’, aldus de CPB-onderzoekers. Daarbij is nog geen rekening gehouden met een mogelijk vliegwieleffect van dergelijke (co)financiering door het rijk. Voor Den Haag en Rotterdam was de vermindering van de ISV-gelden een grote tegenvaller met een direct gevolg voor hun investeringen, zo kwam uit interviews naar voren.