Ongelijke behandeling bij niet-vervolgen Paul Tang

In de gemeente Ede schond een raadslid de geheimhoudingsplicht omdat hij citeerde uit vertrouwelijke stukken die per ongeluk op de gemeentelijke website waren gezet. Dit lekken gebeurde in een vergadering van de gemeenteraad, waardoor de vraag zich opdringt of immuniteit hier voorrang heeft, of de geheimhoudingsplicht.

Domineert de immuniteit dan is strafbaarheid uitgesloten. In tal van andere gevallen hebben schendingen van de geheimhoudingsplicht tot veroordelingen geleid. Waar vroeger dit type schendingen door het Openbaar Ministerie nauwelijks werd opgepakt en ook de aangiftebereidheid gering was, is daar recent aanzienlijke verandering in gekomen. Evidente schendingen leiden tot aangiftes door de bestuurlijke autoriteiten en het OM laat die niet meer lopen.

De eerste vraag die zich opdringt is of een strafbaarheidsdifferrentiatie tussen het nationale en het decentrale niveau acceptabel is. Dat is uiteraard niet het geval. Indien een Tweede Kamerlid bij schending van de geheimhouding gemakkelijk buiten vervolging blijft, terwijl volksvertegenwoordigers in gemeente en provincie met vervolging en veroordelingen worden geconfronteerd, dan is dat natuurlijk een blamerende toestand.

Welke redenen en argumenten er ook mogen zijn om een aangifte tegen Kamerlid Tang achterwege te laten, het resultaat daarvan is uiterst onwenselijk en moet aanleiding zijn om deze differentiatie tussen nationaal en decentraal meteen op te heffen.

Gebeurt dat niet, dan zal in tal van toekomstige procedures worden verwezen naar deze evident ongelijke behandeling, waardoor ook het decentrale geheimhoudingsregime hevige schade gaat ondervinden. Er zijn echter omstandigheden waar de geheimhouding wel behoort te wijken en dat heeft te maken met de immuniteitsregel.

Indien een volksvertegenwoordiger geheime informatie lekt in vergaderingen van de volksvertegenwoordiging en zich daarbij beroept op de immuniteit, dan is het de vraag of dit een strafbaarheid kan stuiten. Het antwoord is bevestigend, zowel voor het nationale als het decentrale niveau. Er zijn geen wettelijke voorschriften die een beperking inhouden van de gerechtelijke onvervolgbaarheid voor volksvertegenwoordigers. Alle pogingen in het verleden deze te introduceren zijn mislukt.

Concreet betekent dit dat bij schending van geheimhouding voorzitter en raad via ordemaatregelen het raadslid tot de orde kunnen roepen, maar niet over de mogelijkheid beschikken om te bevorderen dat in rechte tegen deze schending wordt opgetreden. Vooral nu in het verleden uitdrukkelijk een schending van de geheimhouding als beperking van de immuniteit is afgewezen, kan onomstotelijk worden geconcludeerd dat de immuniteit in alle opzichten domineert boven het geheimhoudingsregime.

Immuniteit betekent niet dat een volksvertegenwoordiger ‘straffeloos’ allerlei plichten, waaronder de geheimhoudingsplicht, kan schenden. Immuniteit betekent enkel dat het ene regime - dat van strafrechtelijke en civielrechtelijke aansprakelijkheid - is vervangen door het orderegime van de volksvertegenwoordiging. In dat orderegime zijn diverse instrumenten aanwezig om een volksvertegenwoordiger die wettelijke regels schendt, zich beledigend uitlaat of anderszins aanstoot geeft, tot de orde te roepen.

In het uiterste geval - indien minder vergaande maatregelen geen effect hebben gehad - kan een volksvertegenwoordiger voor een bepaalde periode de toegang tot de vergadering worden ontzegd. Verwijdering is het uiterste middel om obstructie tegen te gaan, maar omdat de weg via de rechter is afgesloten kan dit instrument ook worden ingezet om de (structurele) schending van plichten, waaronder de geheimhouding, af te dwingen.

Douwe Jan Elzinga is hoogleraar Staatsrecht aan de RU Groningen