Gemeenten pompen meevallers in sociaal domein

Tot 2015 staken gemeenten die meer geld hadden te besteden dat met name in het fysieke domein. Vooral in ontwikkeling van bouwgrond. Maar sinds 2015 gaan de extra uitgaven van die gemeenten vooral naar het sociaal domein.

Dat blijkt uit het onderzoek ‘Geld moet stromen? De verkoop van energiebedrijven door gemeenten’ van het Centraal Planbureau (CPB). Het CPB onderzocht wat 262 gemeenten hebben gedaan met in totaal 11 miljard euro aan opbrengsten uit de verkoop van energiebedrijven. Die blijken dat geld in ongeveer tien jaar tijd te hebben uitgegeven.

Snel naar nul
Gemeenten die opbrengsten uit de verkoop van energiebedrijven hadden, zijn significant meer gaan uitgeven dan voorheen en ook meer dan andere gemeenten die minder of geen opbrengsten hadden. Daarbij valt op dat de onverwachte meevaller tot 2015 in die gemeenten vooral richting fysiek domein ging en daarna vrijwel volledig naar het sociaal domein in de vorm van sociale voorzieningen, extra gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening. Na 2015 – het jaar waarin het rijk uitvoeringstaken op het gebied van jeugd, werk en zorg aan gemeenten overdroeg – gingen de extra uitgaven voor bouwgrondexploitatie volgens CPB-onderzoeker Gijs Roelofs ‘snel naar nul.’ Wat de politieke afwegingen rondom deze herprioritering waren, is niet onderzocht. ‘Wij constateren alleen een duidelijke verschuiving’, aldus Roelofs.

Ventiel
Gemeenten die extra middelen hadden, kozen ervoor deze deels – en na 2015 vooral – te gebruiken voor extra uitgaven in het sociaal domein. De uitgaven in het sociaal domein stegen vanaf dat jaar in alle gemeenten, maar ze stegen minder hard in gemeenten die minder of geen opbrengst hadden uit de verkoop van energiebedrijven. Of dat erop wijst dat gemeenten te weinig mogelijkheden ervaren hun uitgaven in het sociaal domein aan te passen aan de beschikbare middelen en het fysieke domein dan het ‘ventiel’ wordt waarmee de begroting sluitend wordt gemaakt, is volgens Roelofs lastig te zeggen. ‘We observeren niet wat gemeenten ervaren, maar wat ze doen. We zien dat gemeenten die extra inkomsten hadden, na 2015 vooral in het sociaal domein extra hebben uitgegeven. Dat kan een aanwijzing zijn dat ze het de laatste jaren lastig vinden om ‘nee’ te zeggen tegen hogere uitgaven sociaal domein wanneer zij extra middelen ter beschikking hebben.’

6 cent extra
Tot en met 2019 gaven gemeenten gemiddeld 6 cent per jaar extra uit in het sociaal domein, en 7 cent in het fysiek domein, per euro die ze eerder ontvingen uit de verkoop van energiebedrijven. Het gaat hierbij om een stijging ten opzichte van de uitgaven van diezelfde gemeenten in de jaren vóór hun verkooptransacties.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)