Markt en technologie zitten lokale journalistiek dwars

De lokale journalistiek heeft het zwaar. In Zuid-Holland zien gemeenten dat de media niet diep graven en vaak persberichten overnemen. Mediafondsen moeten pers én wethouders scherp houden.

Echte pijn

De markt werkt niet, technologische veranderingen zorgen voor aardverschuivingen in verdienmodellen en het aantal journalisten loopt terug. De Leidse hoogleraar journalistiek Jaap de Jong onderzocht met zijn collega Willem Koetsenruijter, op verzoek van de provincie, de lokale journalistiek in de provincie Zuid-Holland, dus ook naar de kleinere gemeenten en daar zit de echte pijn. De Jong: ‘Het schuurt aan alle kanten.’

Veel spelers, weinig makers

Steeds meer nieuws is zogenaamd gratis en met name jongeren vinden het niet meer normaal om voor nieuws te betalen. Adverteerders proberen bovendien zelf hun publiek te bereiken via sociale media, waardoor ze traditionele media niet meer nodig hebben. Tegelijkertijd gaat een groot deel van het advertentiegeld naar wereldspelers als Google en Facebook, die nieuws verspreiden terwijl ze zelf niets produceren. De Jong: ‘Zo ontstaan er veel spelers, maar weinig nieuwsmakers.’

Gemeenten teleurgesteld

Een belangrijk verschil met eerdere onderzoeken is dat de onderzoekers niet alleen spraken met lokale mediavertegenwoordigers, maar dat er telkens ook een communicatieprofessional van de gemeente aanwezig was. Lokale media zijn er vaak trots op hoe ze de zogeheten waakhondfunctie vervullen, maar het zijn ‘juist de gemeenten die aangeven dat het met die functie tegenvalt’. Het interessante was dat de onderzoekers dat ook van de communicatieprofessionals hoorden. ‘Je kunt zeggen: kritiek leveren moet de oppositie maar doen, maar dat kun je niet aan een mogelijk zwakke oppositie overlaten. Die heeft ook steun nodig. De pers speelt een grote rol bij het bepalen van de politieke agenda.’

Op omvallen

Maar het aantal journalisten in Zuid-Holland neemt af, het aantal communicatieprofessionals groeit, en de technische ontwikkelingen zorgen ervoor dat lokale journalistiek het moeilijk heeft. Met name in de kleinere gemeenten. De conclusie van onderzoekers: vanwege de lage inkomsten, maar niet per se lagere kosten, staan de lokale omroepen op omvallen.

Bereik

De groepen die minder goed worden bereikt zijn jongeren, laaggeletterden en Nederlanders met een migratieachtergrond. Jongeren kijken voor nieuws vooral op sociale media zoals YouTube en Facebook – waar ook de advertentiegelden heen gaan. Ouderen worden nog goed bereikt met huis-aan-huisbladen en zij lezen ook kranten. ‘Opvallend is dat gemeenten zeggen weinig onderzoek te doen naar het mediagebruik van minderheden.’

Geen schokkende bedragen
Hoeveel moet een provincie uitgeven aan de media? In het onderzoek wordt een rekensom gesuggereerd, gebaseerd op het Leidse Journalistiekfonds. Dat fonds kwam er naar aanleiding van het Leidse onderzoek van De Jong en Koetsenruijter en is gebaseerd op jaarlijks 2 euro per inwoner, dus 250.000 euro, gedurende vier jaar. Voor de provincie Zuid-Holland, met 3,7 miljoen inwoners, zou 2 euro per inwoner neerkomen op 7,4 miljoen euro per jaar. Mocht dat te veel zijn, schrijven de onderzoekers, dan zou jaarlijks 1 euro per inwoner ook kunnen. De Jong: ‘Bepaald geen schokkende bedragen waar wonderen mee ­verricht kunnen worden. Maar voor een publieke functie die onder druk staat, kan deze steun een zeer welkome ­stimulans zijn.’ Het geld moet een paar jaar beschikbaar zijn, benadrukt De Jong, om echt iets te kunnen bewerkstelligen.

Nood voor lokale onderzoeksjournalistiek

Noord-Brabant maakte onlangs bekend dat de provincie 150.000 euro beschikbaar stelt voor lokale journalistiek, in een pilot die in eerste instantie een jaar zal duren. De initiatiefnemers spreken van de nood voor lokale onderzoeksjournalistiek. Maar als men de rekensom van de Leidse onderzoekers toepast: 150.000 euro gedeeld door de ruim 2,5 miljoen inwoners die Noord-Brabant heeft is 6 cent per persoon. Gaat dat zoden aan de dijk zetten? ‘Dat gaan we onderzoeken’, zegt een voorlichter van de provincie. ‘Het is een pilot en we gaan kijken die uitpakt. Na de evaluatie zullen we beoordelen of het genoeg is.’