‘Laten we niet vier jaar over geld praten’

‘Gemeenten voeren taken in medebewind uit. Dat moeten we helder maken. Wanneer is een taak een eigen afweging en wanneer moet er geld komen vanuit Den Haag? Wanneer is de gemeente de autoriteit en wanneer medebewind?’ Dat zei Maarten Schurink, secretaris-generaal van het ministerie van BZK in een afsluitend gesprek met koepelvoorzitters op het Festival van het Bestuur.

Schrale financiële positie
Schurink reageerde hiermee op VNG-directeur Leonard Geluk (die inviel voor de verhinderde voorzitter Jan van Zanen) die opnieuw vroeg om meer geld naar het gemeentefonds. Op de oproep van Schurink dat we ons best moeten doen om te zorgen dat voldoende mensen zich kandideren voor politieke functies en we hen goed moeten opleiden en ondersteunen, antwoordde Geluk dat ze dan wel wat te doen moeten hebben. ‘Je moet nu stevig in je schoenen staan in de lokale politiek, want je moet nu in plaats van opbouwen ook afbreken vanuit een schrale financiële positie. Er zijn onvoldoende middelen voor de uitvoering. We vragen erg veel van raadsleden en wethouders. Investeren in de publieke zaak is belangrijk, maar dan moet er ook fors bij in het gemeentefonds.’

Geloofwaardigheid
Geluk kreeg bijval van voorzitter Rogier van der Sande van de Unie van Waterschappen die stelde dat het hele openbaar bestuur onder druk staat, ook in de waardering. ‘Dat heeft te maken met ruimte en kwaliteit van ambtenaren. Bij waterschappen begint geloofwaardigheid bij goed uitvoeren van taken, dus ik herken het verhaal van Geluk. Als de uitvoering erodeert, dan ook het draagvlak. Er moet ruimte, tijd en geld zijn voor een goede uitvoering.’ En die uitvoering wordt steeds moeilijker nu gemeenten kampen met forse tekorten. 60 procent heeft een exploitatietekort, blijkt uit De Staat van het Bestuur 2020. Naar aanleiding van het verschijnen van dit tweejaarlijkse rapport is het festival georganiseerd. Geluk wees op het tekort van 1,6 miljard op de jeugdhulp. ‘Als je dat niet herstelt, loopt dat verder op. Een derde van de gemeenten trekt het nu nog, maar dat wordt steeds minder.’

Belang van sterke overheid
De VNG werkt pas mee aan afspraken met een nieuw kabinet als de financiële positie van gemeenten beter is geregeld, maar het hangt volgens Geluk ook af van hoe we als Nederland aankijken tegen de publieke zaak. ‘We zaten de laatste jaren in een neoliberaal idee van meer doen met steeds minder centen, het efficiency-denken. Maar we moeten kijken naar een stevige overheid die zijn werk goed kan doen.’ De coronacrisis heeft het belang van een sterke overheid laten zien, betoogt Geluk. ‘Daar  hoort een investeringsagenda bij. Eén overheid maakt ons een sterkere overheid, maar we moeten ook als één overheid kijken naar een gebied en hoe het bij elkaar past. En dan moeten we kiezen: als er recht is op bepaalde zorg of hulp en er zijn onvoldoende middelen: gaat de gemeente dan failliet of kijken we naar het onderwerp en zeggen we: moet de gemeente wel alles financieren? Nu moeten gemeenten kiezen uit twee kwaden: failliet gaan of de wet niet uitvoeren.’

Autoriteit of medebewind
Schuring constateert dat het overheden steeds beter lukt om samen op te trekken in woningbouw en klimaatopgaven. ‘We sluiten woondeals, regiodeals, citydeals en we leren hoe we samenwerken in verschillende samenstellingen moet. Er is geld vrijgemaakt voor maatschappelijke opgaven en met het investeringsfonds gaat dit kabinet door op die weg.’ Hij erkent dat elke partner daar dan wel kapitaalkrachtig voor moet zijn. ‘Bij gemeenten loopt dat spaak, maar in de samenwerking tussen rijk en gemeenten wordt steeds beter afgepeld hoe dat zit. Richting gemeenten wil ik zeggen dat ik snap dat ze focussen op het geld, maar als je dat doet vergeet je de systeemfout: in bevoegdheden zijn er dingen niet in evenwicht. We moeten helder maken dat gemeenten taken in medebewind uitvoeren. Wanneer is het een eigen afweging en wanneer moet er geld bij vanuit Den Haag? Komt het beleid vanuit autoriteit of medebewind?’

‘Zet streep onder systeemfouten’
Geluk beaamt dat bij de taken de middelen in balans moeten zijn. ‘Maar ik wil als gemeenten nooit meer in de positie komen dat we taken krijgen zonder voldoende middelen. Het kan dan niet zo zijn dat ieder ministerie zijn eigen visie heeft op het uitvoeringsloket gemeenten. BZK moet het stelsel bewaken. Een conflict over geld moet kunnen bestaan en opgelost worden door arbitrage. Als geld en positie zijn geregeld, dan werken gemeenten aan het oplossen van problemen.’ Nadat de drie koepelbestuurders hun advies hebben gegeven voor de kabinetsformatie, is Schurink aan de beurt. Hij vindt dat het kabinet goed is gestart met de andere overheden. ‘Maar gaandeweg zagen we systeemfouten in de decentralisaties. Probeer daar een streep onder te zetten met de andere overheden, zodat we een systeem maken dat toekomstvast is en het over de opgaven kunnen hebben. Niemand heeft zin om vier jaar over geld te praten. Maak aan de voorkant een deal.’