Afbouw SPUKS mislukt, gemeenten betalen de rekening

Het aantal specifieke uitkeringen (SPUKS) die het rijk heeft verstrekt aan medeoverheden, te weten gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelingen, is opnieuw toegenomen. Dat blijkt uit het jaarlijkse Onderhoudsrapport Specifieke Uitkeringen (OSU). In 2023 waren het er nog 153, maar vorig jaar stond de teller al op 185. Tegelijkertijd laat minister Uitermark weten dat er amper schot zit in het omzetten van SPUKS naar fondsuitkeringen. Dit terwijl gemeenten wel keihard gekort gaan worden op de middelen die ze ontvangen.

Efficiencykorting

Het leek een eerlijke deal: gemeenten zouden af zijn van de administratieve rompslomp die 185 specifieke uitkeringen met zich meebrengen, dat geld vrij te besteden in het gemeentefonds ontvangen, en daarvoor een efficiencykorting van 10 procent betalen. Althans, dat was wat de coalitie gemeenten vorig jaar voorschotelde in het regeerprogramma. De uitwerking van dat plan is op zijn zachts gezegd een stuk minder aantrekkelijk voor gemeenten.

Afname lukt niet

Zo blijkt nu het kabinet alle SPUKS langs een meetlat heeft gelegd, om te kijken of het mogelijk is ze af te schaffen. Uit die analyse komt naar voren dat er in werkelijkheid allerlei redenen zijn om de SPUKS wel te behouden. Juridisch, maar ook politiek van aard. ‘Dit is bijvoorbeeld het geval op het gebied van woningbouw, waar gesproken wordt over bindende afspraken met medeoverheden en daarbij passende sturing’, aldus de minister. In totaal durft het kabinet het aan om 8 van de inmiddels 185 SPUKS volgend jaar om te zetten. In 2027 zouden er nog eens 10 SPUKS kunnen worden omgezet, verwacht het kabinet. Het aantal SPUKS dat er nieuw bijkomt is groter.

Bezuiniging gaat alsnog door

Geen afname dus van het aantal SPUKS, zoals de regering zelf beoogde, maar het aantal geoormerkte uitkeringen groeit alleen maar. Het meest opmerkelijke moet echter nog komen. Want, ondanks dat het kabinetsplan om de SPUKS over te hevelen naar het gemeentefonds is mislukt, houdt minister Uitermark wel vast aan de 10 procent efficiencykorting. Dat wil zeggen dat iedere SPUK die gemeenten ontvangen vanaf volgend jaar 10 procent lager zal zijn. Een stille bezuinigingsoperatie die in totaal neerkomt op ruim 600 miljoen euro, zonder de beloofde administratieve verlichting die daarbij hoort.

Kaasschaaf over SPUKS

Het kabinet verantwoordt die keiharde bezuiniging door te zeggen dat gemeenten bij al die SPUKS te horen krijgen welke taken ze niet meer uit hoeven te voeren, of op welke manier ze de taak ‘doelmatiger’ kunnen uitvoeren. Ten slotte heeft het kabinet besloten bij een aantal SPUKS simpelweg te verwachten dat gemeenten de 10 procent efficiencykorting uit hun eigen begroting halen. Daarmee is er dus sprake van een volledig willekeurige bezuiniging, via de kaasschaafmethode, die op geen enkele manier meer bestempeld kan worden als een ‘efficiencykorting’.

BFU

Het kabinet zegt te verwachten dat er vanaf 2027 wel meer voortgang kan worden gemaakt met het afschaffen van SPUKS. De ambitie zoals uitgesproken in het regeerakkoord staat dus nog steeds. Een deel van de SPUKS kan in 2027, na de herziening van de Financiële-verhoudingswet, worden vervangen door de zogenaamde ‘bijzondere fondsuitkering’ (BFU). Dat is een nieuwe uitkering die valt onder de vrij te besteden middelen in het gemeentefonds, maar waarbij het rijk wel meer handvatten krijgt om te monitoren hoe gemeenten die middelen besteden.