Samen versnellen als enige optie

Onder het motto ‘samen versnellen is de enige optie’ lanceert het demissionair kabinet vandaag de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS). Het doel van de strategie is om de digitale basis van de Nederlandse overheid te versterken door samenwerking.

Samenwerking en regie

De digitaliseringsstrategie moet een einde maken aan een aantal hardnekkige problemen in overheidsland: iedere overheidsorganisatie voert een eigen IT-beleid, er is te weinig innovatie, een tekort aan digitale professionals en de geopolitieke noodzaak om minder afhankelijk te zijn van buitenlandse technologieaanbieders. Het zijn problemen die alleen in samenwerking en onder regie kunnen worden aangepakt.

Vóór het reces

De NDS is in nauw overleg met gemeenten, provincies, waterschappen, publieke dienstverleners en de verschillende departementen tot stand gekomen onder voormalig staatssecretaris voor digitalisering Zsolt Szabó (PVV) en zou oorspronkelijk in maart en daarna in juni 2025 verschijnen. Door de val van het Kabinet-Schoof liep het anders. Er was zijn opvolger Eddie van Marum (BBB), veel aan gelegen om de strategie nog voor het reces te publiceren.

‘Zodra duidelijk werd dat ik deze portefeuille kon overnemen, heb ik gezegd dat we zouden proberen hem zo snel mogelijk door de Ministerraad te krijgen, zodat we echt kunnen beginnen,’ zegt hij tegen Binnenlands Bestuur. ‘Ik vind de NDS met name zo uniek omdat er door al die overheidslagen heen overeenstemming is gekregen. Als je dat voor elkaar hebt gekregen in het voortraject, dan kun je niet anders dan full speed doorgaan.’

De strategie focust op zes prioriteiten waarop alle overheidsorganisaties als één overheid samen versnellen, volgens het principe ‘centraal afspreken, federatief inrichten’.

Gezamenlijke inzet van cloudtechnologie

Er komt een leidende overheidsbrede aanpak voor cloud en overheidsorganisaties gaan op basis van de collectieve lijn aan de slag. Zoals eerder aangekondigd, wil het kabinet op verzoek van de Kamer een overheidsbrede soevereine clouddienst realiseren. Momenteel wordt een verkenning uitgevoerd in samenwerking met bestaande overheidsdienstverleners en de markt. Er komt een centrale overheidsmarktplaats voor cloudtechnologieën, die vraag aan aanbod koppelt op basis van standaarden en Europese ervaringen. De inzet is om gegevens en diensten die van essentieel belang zijn niet langer in de publieke cloud onder te brengen.

Verantwoord delen van data

Het federatief datastelsel zal de basis gaan vormen voor overheidsbreed datagedreven werken. Hiervoor gelden straks afspraken en standaarden, waar domeinspecifieken datastelsels op moeten aansluiten. ‘Processen worden grondig herzien waarbij burgers en ondernemers centraal staan en de gegevens daar omheen worden georganiseerd’ aldus de NDS. Er wordt gewerkt aan een overheidsbreed stelsel om gegevensknelpunten waar organisaties tegenaan lopen boven water te halen en samen op te lossen.

Verantwoord benutten van de kansen van AI

AI kan helpen om maatschappelijke problemen op te lossen en dienstverlening aan burgers te verbeteren, stelt de NDS. ‘Dat doen we door hierin regie te nemen via één leidende aanpak, succesvolle toepassingen bruikbaar te maken voor de hele overheid en door belemmeringen voor innovatie weg te nemen.’ Het streven is een hoogwaardige AI- infrastructuur, waarvan ook de overheid gebruikmaakt. Benodigdheden: hoge kwaliteit data, open taalmodellen uit Nederland en/ of de EU, het opleiden en behouden van beschikbaar talent en voldoende rekenkracht.

Burgers en ondernemers staan centraal

Op dit gebied lopen volgens het document al veel activiteiten, waar de NDS aan bijdraagt door versnellingen aan te brengen. Het uitgangspunt is ‘altijd de juiste deur’, dus waar je ook aanklopt, het contact moet aanvoelen als één overheid, niet als een wirwar aan kastjes en muren. Burgers en ondernemers krijgen (informatie over) publieke diensten en producten proactief aangereikt en de ‘klantreis’ staat centraal in de dienstverlening.

Versterken van digitale weerbaarheid en autonomie

Er komt één overheidsbrede aanpak voor digitale weerbaarheid en digitale autonomie, inclusief een aantal collectieve oplossingen. De overheden willen minder afhankelijk worden van een te beperkt aantal leveranciers. Aan het verbeteren van de digitale weerbaarheid wordt continu gewerkt, onder andere door middel van cyberoefeningen vanuit één overheid. Er is een overheidsbrede aanpak op quantumveilige cryptografie.

Van Marum beschouwt dit onderdeel als de grootste prioriteit. ‘Autonomie is echt nodig om goed en veilig te kunnen functioneren,’ zegt hij tegen Binnenlands Bestuur. ‘We zijn nu nog heel erg afhankelijk van buitenlandse diensten. Daar zijn we direct ook niet af, maar we moeten echt gaan werken om ervoor te zorgen dat we onze eigen diensten krijgen.’ Hij voegt eraan toe dat er nauw wordt samengewerkt met het ministerie van Defensie, dat gisteren de Digitale Transformatie Strategie Defensie presenteerde.

Digitaal vakmanschap en werkomgeving

De NDS zet daarnaast in op i-vakmanschap en de moderne digitale werkomgeving. Als overheidsorganisaties datagedreven gaan werken, moeten de vaardigheden en de werkomgeving van ambtenaren daarop aansluiten. Er komt een centrale personeelsstrategie voor digitalisering, waarin wordt vastgelegd welke kennis de overheid in huis moet hebben en welke uit de markt komt. ‘Hiermee kunnen we gerichter werven, omscholen en onderwijs ontwikkelen op basis van technologische innovaties’ zo staat het in de strategie. Met behulp van centrale pools voor digitaliseringsprofessionals moet het ict-arbeidstekort worden aangepakt. Digitaliseringskennis wordt actief gedeeld en efficiënter ingezet. Daarnaast beschikt de ambtenaar volgens de NDS over een moderne digitale werkomgeving met de juiste middelen om haar werk effectief uit te voeren.

En nu?

‘We hebben in het verleden vooral gekeken naar wat er moet gebeuren, maar niet hoe we dat gezamenlijk kunnen doen’ stelt de inleiding van de NDS. Desondanks blijft veel ‘hoe’ nog onduidelijk in de tien pagina’s tellende strategie. Van Marum heeft toegezegd om vóór het eind van het jaar de investeringsagenda voor de NDS uit te werken. Tot die tijd worden inspanningen gefinancierd uit bestaande budgetten. Daarnaast moet er worden geschreven aan een uitvoeringsprogramma en moet er een bezetting bij worden gezocht, aldus de staatssecretaris.

Versnellers per prioriteit

Iedere prioriteit kent zogeheten ‘versnellers’, min of meer concrete maatregelen waarmee kan worden gestart. Naast de al genoemde maatregelen is dat voor digitale autonomie en weerbaarheid onder meer de versnelde implementatie van het Bestuurlijk Convenant Digitale Veiligheid Gemeenten, als onderdeel van de Nederlandse Cybersecuritystrategie (NLCS). Voor AI gaat het onder meer om het integreren van GPT-NL, het Nederlandse verantwoorde taalmodel in wording, in belangrijke AI-toepassingsgebieden voor de overheid. Voor cloud gaat het om het selecteren van standaarden van projecten zoals Haven plus van VNG en SURFCumulus van SURF en vergelijkbare Europese standaarden.

Vrijblijvendheid voorbij

En hoe gaan de overheden elkaar houden aan het conformeren aan standaarden en afspraken? De medeoverheden pleitten eerder voor een ‘Thorbecketafel’, een plek om als autonome overheden toch één digitale overheid te vormen. Dat wordt het Bestuurlijk Overleg Digitalisering, waarin het Rijk, de medeoverheden en de publieke dienstverleners zijn vertegenwoordigd. ‘In dit overleg bepalen we de sturingslijnen, jagen we de NDS aan en houden we elkaar aan de in deze NDS gemaakte afspraken. Hiermee gaan we de vrijblijvendheid voorbij.’

Daarnaast komt er een NDS-Raad met externe digitaliseringexperts, zowel van het Rijk als uit het bedrijfsleven. Zijn zullen het kabinet en het Bestuurlijk Overleg adviseren en de uitvoering van de NDS aanjagen.