Kabinet lanceert visie op digitale autonomie

Vrijdag is in de ministerraad de nieuwe Visie Digitale autonomie en soevereiniteit van de overheid vastgesteld. De visie koerst op een aangescherpt cloudbeleid, het stimuleren van open standaarden, investeren in eigen vakmanschap, en samenwerking binnen Europa om alternatieven te bouwen.

Open waar het kan, beschermen waar het moet. Dat is de balans en de 'realistisch aanpak' die de Nederlandse overheid zoekt volgens de Visie Digitale autonomie en soevereiniteit van de overheid. Op dit moment is die balans er niet. Als Donald Trump op de spreekwoordelijke knop drukt, heeft Nederland een probleem. Van belastingen tot gezondheidszorg, overal zijn de processen gedigitaliseerd en de systemen zijn vaak afhankelijk van een klein aantal leveranciers, veelal Amerikaans. Ook als Trump zich koest houdt, is die afhankelijkheid een probleem. Eén hack bij een grote leverancier of een foutje in een software-update kan ertoe leiden dat wereldwijd systemen platliggen.

Zelf kunnen kiezen

De visie onderschrijft dat de overheid moet kunnen kiezen welke technologie men gebruikt. Het moet mogelijk zijn om over te stappen op het moment dat een leverancier uitvalt of niet aan eisen voldoet. Ook moet de overheid voldoende kennis in huis hebben om grip te houden op eigen ict-systemen. Onder digitale autonomie wordt volgens de visie verstaan: het vermogen van de overheid om autonoom te handelen en beslissingen te nemen over haar digitale technologie.

Dat is iets anders dan digitale soevereiniteit; juridische en bestuurlijke controle over digitale infrastructuren, data en systemen. Nederland streeft niet naar volledige digitale soevereiniteit. Dat zou niet haalbaar zijn. Wel is er grip nodig op de digitale infrastructuur waar de overheid met diensten en producten zelf gebruik van maakt. De meest gevoelige data moeten onder Nederlandse of Europese wetgeving vallen, zodat publieke waarden, zoals privacy, veiligheid en democratie, goed worden geborgd.

Demissionair staatsecretaris Eddie van Marum (Digitalisering, BBB), zegt: ‘Het gaat er niet om alles zelf doen, maar dat we zélf kunnen kiezen en controle houden. Daarbij moeten we realistisch zijn: volledige onafhankelijkheid bestaat niet, maar slimme keuzes maken wel. De overheid wil open zijn waar het kan, beschermen waar het moet. Burgers en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat de digitale overheid altijd blijft functioneren—ook in tijden van digitale dreiging of internationale spanningen.’

Overheidsdata veilig opslaan

De visie bevat bouwstenen en instrumenten om de koers om te zetten in actie. Eén ervan is aanscherping van het rijksbrede cloudbeleid, zodat overheidsdata veilig worden opgeslagen en vallen onder het Europees recht. In lijn met de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) wil men de IT-inkoop gaan bundelen. Door als één overheid op te treden, is het mogelijk om betere voorwaarden af te dwingen bij leveranciers.

Eveneens in lijn met de NDS is het voornemen om open standaarden en open source te stimuleren, om lock-ins te voorkomen. Door de modernisering van verouderde systemen te versnellen, hoopt de overheid veiligheidsrisico’s te verkleinen. Door te investeren in digitaal vakmanschap binnen de overheid moeten de eigen kennis en capaciteit worden vergroot.

Europese alternatieven

Verder wil Nederland binnen Europa samenwerken aan het ontwikkelen en opschalen van betrouwbare alternatieven. Op donderdag 11 december werd in Den Haag een basis gelegd met de lancering van de European Digital Infrastructure Consortium (EDIC) Digitale Gemeenschapsgoederen. Deze samenwerking tussen Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië richt zich precies hierop. De EDIC werkt aan oplossingen en diensten op het gebied van kunstmatige intelligentie, cloudcomputing, cybersecurity, kantoorautomatisering en sociale netwerken ontwikkeld en opgeschaald. Negen EU-lidstaten zijn inmiddels aangesloten.

Met de plannen wordt naast de NDS ook voortgebouwd op de Agenda Digitale Open Strategische Autonomie. De Visie op Digitale autonomie en soevereiniteit kwam interbestuurlijk tot stand.