Wat betekent de digitalisering van de overheid en de maatschappij? Welke gevaren komen daarbij kijken? En hoe kunnen we die oplossen? Daarover sprak ik de afgelopen maanden met elf experts, variërend van politici en wetenschappers tot burgers en techneuten. Het resultaat is terug te horen in de Boldcast, de podcast van het Centre for Bold Cities, in samenwerking met Binnenlands Bestuur. Tijdens die gesprekken deed ik elf belangrijke inzichten op, zoals van Tweede Kamerlid Barbara Kathmann: ‘Er moet een minister van digitalisering komen, anders blijven mensen vermorzeld worden.’
De publieke ruimte heeft cookies nodig
Plus tien andere lessen over publieke digitalisering die journalist Inge Janse leerde bij het maken van de Boldcast.
De kritische burger: de belofte dat technologie ons leven beter zou maken is niet waargemaakt
Liselore van Ammerlaan, een zelfverklaard kritische burger, leerde me over de teleurstellende resultaten van technologie. ‘Bij de introductie is er altijd de belofte dat technologie ons leven efficiënter zal maken. Maar niemand stelt zich daarna nog de vraag of die bewering wel waar is geworden. Daar wringt de schoen. De technologie is vooral beter voor de mensen die erachter zitten en met jouw data aan de slag kunnen. Terwijl technologie erover moet gaan hoe het leven voor ons, burgers, beter kan worden, zowel online als in de publieke ruimte.’
De technologie is vooral beter voor de mensen die erachter zitten en met jouw data aan de slag kunnen.
Liselore van Ammerlaan, zelfverklaard kritisch burger
De lokale politicus: schrijf politieke partijen aan, zet het op onze agenda
Gemeenteraadslid Marvin Biljoen van GroenLinks Rotterdam gaf me de hoop mee dat het écht nut heeft om je stem te laten horen. ‘Maak je je druk over digitalisering? Schrijf dan politieke partijen aan. Want ja, steeds meer partijen hebben een mening over digitale onderwerpen, terwijl dat hiervoor nog hooguit hamerstukken waren. Maar nog steeds houden we ons met zoveel onderwerpen bezig, dat we snel het overzicht verliezen. Als je dan een bericht krijgt van je achterban over een onderwerp zoals digitalisering, dan help je ons daar enorm mee, en daarmee ook de plaats waar je woont.’
De media-antropoloog: we moeten verbeelding toelaten om het échte gesprek te voeren
Van Jeroen de Vos, onderzoeker bij Fontys Journalistiek, hoorde ik dat gesprekken over digitalisering bijna altijd verzanden in procedurele kwesties over wat technologisch en procesmatig wel en niet kan. ‘Maar dat gesprek houdt te veel rekening met de huidige beperkingen. Terwijl we onze verbeelding moeten prikkelen over wat we willen. Dat kan door ontwerpend en participatief onderzoek, of door burgerraden. Doen we dat, dan worden onze gesprekken veel beter.’
De ambtenaar: als er niet snel politieke aandacht voor komt, wordt digitalisering een bedreiging
Een van de meest bijzondere gesprekken was met Roland van der Heijden, de Chief Citiverse Officer bij de gemeente Rotterdam. Van hem begreep ik dat digitalisering maar weinig aandacht krijgt vanuit de politiek. ‘Zij houdt zich vooral bezig met de problemen van hier en nu, parkeerplaatsen die verdwijnen, bomen die erbij moeten. Ook op landelijk niveau hebben slechts een staatssecretaris voor digitale zaken, zonder eigen ministerie. Dat is een excuustruus, want daardoor hoeven de andere ministeries hier niet meer mee bezig te zijn. Hopeloos. Digitalisering is nu nog een kans, maar wacht je te lang, dan wordt het een bedreiging. Dat kun je onze bevolking niet aandoen.’
De staatssecretaris voor digitalisering is een excuustruus, want daardoor hoeven de andere ministeries hier niet mee bezig te zijn.
Roland van der Heijden, gemeente Rotterdam
De juridisch onderzoeker: we moeten technologie ontwikkelen die past bij ons land
Laura de Vries is juridisch onderzoeker bij de Open Universiteit en het wetenschappelijk bureau van D66. Zij kan als geen ander uitleggen hoe digitalisering op een goede manier kan landen bij de overheid. ‘Bij gemeenteraadsleden leeft heel erg de angst om achter te blijven met de inzet van technologie. Maar dat mag geen reden zijn om in te zetten op digitalisering en daarin China en de VS te volgen. We moeten juist zelf ontdekken hoe bijvoorbeeld AI past bij onze wetgeving en wat voor samenleving we willen. Betrek daarom burgers bij die ontwikkeling, zodat digitalisering die aansluit op de uitdagingen van bewoners. Denk aan het geautomatiseerd in kaart brengen van waar de stad te warm voor burgers is, en er dus bomen geplant moeten worden.’
De data-consultant: we moeten niet naïef zijn over wat we delen
Een bekende verschijning in open-dataland is Paul Suijkerbuijk. Al decennia propageert hij het vrij beschikbaar stellen van overheidsinformatie. Niettemin ziet ook Paul de keerzijden, zeker nu. ‘Het wordt steeds natuurlijker dat de overheid informatie als open data beschikbaar stelt. Maar we moeten daar ook niet naïef over zijn. We zitten in tijden van wereldwijde substantiële dreigingen. Moeten wij wel informatie over onze kritieke infrastructuur, zoals zwaktes in dijken, als open data publiceren, terwijl Russen en andere vreemde mogendheden daarover denken: daar kunnen we wel wat mee?’
De burgerrechtenactivist: niemand houdt zich aan de wet, en burgers staan met lege handen
Bits of Freedom komt al ruim 25 jaar op voor de digitale burgerrechten in Nederland. Directeur Evelyn Austin is niet positief over hoe het gaat. ‘Nederland is een van de landen ter wereld waar de politie en geheime diensten de meeste informatie aftappen. Beide overtreden daarbij de wet, en de minister zegt daar niets over. Dus nee, we zijn qua staatscontrole geen China, maar er is echt geen enkele drempel die voorkomt dat dit alsnog gebeurt. Alle afspraken die we nu maken over data zijn vooral vrijwillig. Niemand houdt zich aan de wet, de Tweede Kamer kijkt weg, en burgers staan compleet met lege handen.’
Nederland is een van de landen ter wereld waar de politie en geheime diensten de meeste informatie aftappen.
Evelyn Austin, Bits of Freedom
De technoloog: we missen cookies in de publieke ruimte
De meest technische stem was van Tom van Arman, oprichter van technologiebedrijf Tapp. Als Amerikaan is hij er zich zeer goed van bewust hoe invasief publieke veiligheidscamera’s kunnen zijn. ‘En ook in Nederland zetten de politie en beleidsmakers ze graag in om de stad te besturen. Maar er zijn op straat geen cookies. Als burger kun je niet kiezen of je wel of niet gefilmd wilt worden.’ In Amsterdam experimenteert Tom daarom met een zogeheten shutter cam. ‘Dit is een veiligheidscamera met een afdekplaat, net zoals je op je webcam hebt. Mensen kunnen op een knop drukken om de camera open of dicht te doen. Zo krijgen ze de controle terug op wat de camera wel en niet mag zien. Dat levert geweldige discussies op.’
De filosoof: we moeten ons gedrag deautomatiseren
Deautomatiseren. Toen techniekfilosoof Miriam Rasch die term weer gebruikte, leefde ze direct op. Want deautomatiseren, vertelde ze, is misschien wel dé tegenbeweging die we nodig hebben. ‘In je werk kan het gebruik van technologie enorm overheersend zijn. Je hebt het vaak te doen met de systemen die er zijn. Juist dan is het waardevol om daar elke keer weer opnieuw naar te kijken en erover na te denken. Is deze technologie nodig? Willen we dit? Is het belangrijk om te doen? En wat zou er gebeuren als ik dit niet doe? Want te vaak wordt technologie enkel ingezet om het kan, niet omdat het nuttig is, zoals reply-to-all-mails. Door dat automatische gedrag te deautomatiseren, kunnen we gezamenlijk voor grote veranderingen zorgen.’
Te vaak wordt technologie enkel ingezet om het kan, niet omdat het nuttig is.
Miriam Rasch, filosoof
De Europarlementariër: vergeet niet hoe goed we het hier nog hebben
Ik had Europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks-PvdA) al zo vaak op tv gezien, dat ik enigszins star struck was. Gelukkig ging dat snel voorbij, met dank aan de urgentie van haar boodschap. ‘We vergeten hier in Nederland soms hoe goed het nog gaat. Dan zeggen we bijvoorbeeld: we moeten anonieme accounts verbieden om social media beter te maken, en alles laten factchecken door de media om nepnieuws tegen te gaan. Maar als je dat vervolgens toepast op Hongarije, dan verandert alles. Daar wil je juist anoniem kritisch kunnen zijn op de overheid. En omdat daar geen vrije media meer zijn, bepaalt de overheid wat de feiten zijn.’
Het Tweede Kamerlid: digitalisering krijgt pas aandacht met een minister en een zak geld
Met de Tweede Kamerverkiezingen in zicht, mocht haar digitale geweten niet ontbreken. Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) ziet namelijk bij alle departementen digitale ongelukken gebeuren ‘Mensen worden daardoor vermorzeld, zoals bij sociale zaken. Daarom moet er een minister van digitalisering komen, met een eigen departement en een zak geld. Die minister moet ministerie-overstijgend verantwoordelijk worden voor alle digitale systemen bij de overheid en de uitvoerders.’ Ook moet deze minister volgens Barbara een investeringsagenda neerleggen voor digitale autonomie. ‘Doen we dat, dan gaan alle politieke partijen zich ook interesseren voor de commissie digitale zaken, want daar zit macht en geld.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.