‘Laat raad gaan over aantal wethouders’

In een driedelige serie bekijkt Binnenlands Bestuur hoe het is gesteld met werkdruk in gemeenten. In hoeverre liggen burn-outs op de loer bij wethouders, raadsleden en in organisaties? In deel 3 gaat Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging, in op het toenemend aantal wethouders dat uitvalt om gezondheidsredenen en hoe die werkdruk kan worden verlicht. 'De stabiliteit van het openbaar bestuur is in het gedrang.'

33 uitvallers in 2020

De gemeenteraad moet zelf kunnen bepalen hoeveel wethouders hij aanstelt. Ook zouden wethouders meer ondersteuning moeten krijgen. De Wethoudersvereniging wil snel maatregelen nu het aantal lokale bestuurders met een burn-out oploopt. ‘Laat de gemeenteraad zelf bepalen hoeveel wethouders ze aanstellen’, oppert directeur Jeroen van Gool. Hij ziet het als een manier om de zorgelijke aantallen uitvallende wethouders te stoppen. UIt het Wethoudersonderzoek van Binnenlands Bestuur en De Collegetafel bleek dat 33 wethouders in 2020 afhaakten om gezondheidsredenen. Zij bereikten de grenzen van hun fysieke mogelijkheden.

Haagse trend

Daarmee volgt het lokaal bestuur de Haagse trend, waar Kamerleden zoals Pieter Omtzigt en minister Bruno Bruins en staatssecretaris Bas van ’t Wout onlangs ook afhaakten wegens ‘overspannenheid’. Den Haag wordt door sommigen dan ook een ‘burn-outfabriek’ genoemd, maar lokaal gaat het dus ook die kant op. De Wethoudersvereniging maakt zich daar zorgen over. ‘Het wethouderschap is vaak een meer dan fulltime baan. De omvang van taken, de complexiteit en het maatschappelijk afbreukrisico nemen alleen maar toe. Door corona zijn ook de “leuke, losse momenten” met inwoners of bij de koffieautomaat weg. Dat breekt wethouders op’, aldus directeur Jeroen van Gool, zelf CDA-raadslid in Alphen aan den Rijn.

Valkuil

Onder druk van corona is ook de werkdruk toegenomen. Van Gool hoort van wethouders dat al dat digitale vergaderen kansen biedt, maar ook een valkuil is. ‘Veel overleggen achter elkaar is handig, maar de keerzijde is dat je veertien uur per dag onafgebroken in dat soort vergaderingen zit.’ Dat vergt iets van de geestelijke flexibiliteit. Overleggen variëren van een stoep­tegel tot het bereiken van klimaatdoelen en alles wat daartussen zit. ‘Er zijn geen mijmermomenten meer om je voor te bereiden. Er zijn minder kansen om te reflecteren. Voorheen gebeurde dat tijdens reistijd of bij de koffieautomaat. Wethouders zijn gebaat bij contacten met mensen. Die leuke component is er niet meer en dan is het moeilijk vol te houden. De balans is volledig zoek.’

Coalitiebreuken

Corona gaat weer voorbij, maar voor corona was er al de financiële druk op schouders van wethouders, merkt Van Gool op. ‘Hoe moet je daarmee omgaan? Ieder extra gezin met een autistisch kind moet je helpen, maar steeds is dat een overschrijding van het budget. Het college is bepalend: of samen problemen het hoofd bieden of eenzaam blijven met je eigen portefeuille. Dit leidt tot spanningen in colleges en op wethouders.’ En dat leidt weer tot uitval van wethouders. Ze leggen het bijltje erbij neer of gaan langer door, met burn-outs tot gevolg. Als colleges de spanningen niet goed verwerken, kunnen ze leiden tot coalitiebreuken. ‘Ons bestuur is daardoor minder stabiel geworden.’

Zorgelijk

De stabiliteit van het openbaar bestuur is in het gedrang. En dat is zorgelijk. ‘Als je na 60 tot 70 uur werken nog niet alle uitdagingen hebt gedaan, dan gaat er dus iets mislopen op de langere termijn. Het gaat ten koste van de gezondheid.’ Dat geldt voor Kamerleden, bewindslieden en het geldt ook voor gemeenteland. ‘Ik ken persoonlijk al tien wethouders die uit de running zijn of met ziekteverlof of die zich hebben laten vervangen.’

Bewustwording
De Wethoudersvereniging ziet dit niet alleen met lede ogen aan, maar probeert ook ‘bewustwording’ te creëren. ‘Op oriëntatiedagen wijzen we mensen die wethouder willen worden erop om de balans en vitaliteit te behouden. Ook tijdens intervisie wordt hierbij stilgestaan. We staan worstelende wethouders individueel bij en organiseren masterclasses, waarin we inzicht geven in een goede balans in werkdruk, zodat je kunt blijven functioneren.’

Luisterend oor

Een luisterend oor en ‘er zijn’ is al belangrijk. ‘Laat je door professionals begeleiden op heidagen of in collegevergaderingen. Ruim tijd voor elkaar in. Er was een lastige vergadering in de raad. Hoe gaat het nu? We zien iets op jouw dossier aankomen: hoe kunnen we je helpen? Je had een moeilijk gesprek met een ondernemer die zijn zaak moest sluiten. Hoe is het nu met jou? Er zit een persoon achter de wethouder. Gun hem of haar een uitlaatklep.’

Gemeenteraad

De gemeenteraad kan daar als werkgever een rol in spelen, vindt Van Gool. ‘Goed werkgeverschap is ook vragen: college, hoe gaat het met jullie? Iedereen ziet hoe hard jullie werken om de boel draaiende te houden. Dat geldt ook voor de ambtelijke organisatie. Vraag in het presidium hoe het ervoor staat.’
Van Gool hoopt toch dat de meeste gemeenten kansen blijven benutten om met elkaar de hei op te gaan. ‘Even informeel, buiten de raadscyclus om, met een natje en droogje. Doe een midterm review. Hoe gaan we nu verder in de laatste fase? Heb oog voor persoon achter het ambt. Dat is heel gezond.’

Bestuursondersteuners
Raadsleden kunnen ambtelijke ondersteuning krijgen via de griffie, maar in lang niet elke gemeente hebben wethouders bestuursondersteuners, constateert Van Gool. ‘En niet iedere gemeente biedt de broodnodige ruimte om wethouders opleidingen te laten volgen of intervisie te laten doen om stoom af te blazen. Dat kan helpen om als wethouder goed te functioneren.’ Verder hebben wethouders geen wettelijke vrije dagen, ook niet voor mantelzorg. ‘In coronatijd moest dat weleens en dan is daar geen regeling voor. Het zou goed zijn om daarover na te denken.’

Extra wethouders

Een ander idee is: vrijgeven hoeveel wethouders er zijn in een gemeente, want nooit is geregeld om meer wethouders aan te stellen om een klus te klaren. Van Gool: ‘Je mag met een deeltijd­aanstelling voor 60 procent salaris 120 procent aan sturen draaien. Dat is geen gezonde constructie om het openbaar bestuur te waarderen. Daar is meer ruimte en versoepeling nodig. Thema’s als de energietransitie, de Omgevingswet, het sociaal domein en alle veranderingen door corona kunnen een rechtvaardiging zijn extra wethouders aan te trekken. De Tweede Kamer kan een programmaminister voor corona regelen, maar een gemeente kan zoiets niet doen, want het aantal wethouders is gemaximeerd. Dat is krom.’