Amsterdamse ambtenaren voelen zich gecensureerd

Ruim 450 Amsterdamse ambtenaren hebben een online petitie getekend die oproept om het censureren en sanctioneren van ambtenaren met kritiek op Nederlandse politieke steun aan Israël te stoppen. ‘Ambtenaren die zorgen uiten over onvoorwaardelijke Nederlandse politieke steun, krijgen te maken met intimidatie en censuur binnen de organisatie of vanuit pro-Israël lobbyorganisaties en individuen.’

Dubbele standaard

Ambtenaren zouden soms ‘met naam en toenaam’ worden genoemd tijdens openbare vergaderingen en medewerkers zouden bij ‘foei’-gesprekken moeten verschijnen ‘zonder dat er gedragsregels zijn overschreden’. Ook wijst de petitie erop dat ‘meerdere ambtenaren’ officiële waarschuwingen in hun personeelsdossier hebben gekregen. Omdat dit bij ambtelijke steun voor Oekraïne niet gebeurt, spreekt de petitie van een ‘dubbele standaard’ die zorgt voor een ‘angstcultuur’. De petitie roept de stadsbesturen en ambtelijke organisaties op om hiermee te stoppen, de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren te respecteren, meer ruimte te bieden voor tegenspraak en medewerkers ‘beter te beschermen tegen politieke aanvallen en op individuele ambtenaren gerichte acties’. Ook zouden waarschuwingen en andere sancties tegen collega-ambtenaren moeten worden herzien.

Verzet tegen intimidatie

Reden voor de fracties Vonk en DENK om hierover schriftelijke vragen te stellen aan Hester van Buren, wethouder personeel & organisatie. Die schrijft dat het college en de gemeente als werkgever vinden dat ‘onze medewerkers zich veilig moeten voelen om zich te uiten’. ‘Zij mogen daarbij niet (het gevoel krijgen dat zij) geïntimideerd worden. Tegen iedere vorm van intimidatie verzetten wij ons.’ Volgens Van Buren faciliteert de gemeente ‘op allerlei manieren’ dat medewerkers zich kunnen uitspreken en constructief met elkaar in gesprek kunnen over de spanningen in het Midden-Oosten. ‘Er zijn medewerkers die vinden dat de gemeente hierin nog meer moet doen en er zijn ook medewerkers die vinden dat we hier teveel ruimte aan geven.’

Beperkingen voor ambtenaren

Medewerkers mogen zich uitspreken over maatschappelijke kwesties, op de werkvloer maar ook daarbuiten, vervolgt Van Buren als het gaat om het ondertekenen van een petitie. ‘Maatschappelijke betrokkenheid van ambtenaren is bevorderlijk voor het functioneren van de gemeente. Het staat ambtenaren dus in principe vrij om een petitie te tekenen.’ Ze wijst echter ook op de beperkingen die niet gelden voor andere burgers. ‘Ambtenaren mogen, ook als privépersoon, bijvoorbeeld geen uitlatingen doen die het eigen functioneren of het functioneren van de gemeente kunnen schaden. Ook voor het tekenen van een petitie geldt dat hier rekening mee gehouden moet worden.’

Gespannen voet

Gemeentesecretaris Peter Teesink heeft al gesproken met een groep ambtenaren die bij dit onderwerp betrokken zijn, ‘zodat zij hun zorgen konden uiten en waarbij deze petitie ook is besproken’, schrijft Van Buren. Teesink zal er binnenkort ook met het Cultureel Ambtenaren Netwerk (CAN) over spreken. Volgens Van Buren is het wegnemen van alle zorgen van ambtenaren ‘maar beperkt mogelijk’. ‘Het college zet in om het gesprek hierover te voeren en manieren te vinden om met de zorgen om te gaan.’ Standpunten van ambtenaren mogen weliswaar worden geuit en gedeeld, maar ‘een uiting dient wel in verhouding te staan tot de Ambtenarenwet, de ambtseed en de gedragscode’. ‘Dat kan op gespannen voet met elkaar staan.’ De leidinggevende dient hierover een gesprek te voeren met de medewerker, ‘indien een uiting in de privésfeer bijvoorbeeld botst met de uitvoering van de functie als ambtenaar’.

Professioneel en integer

Het kan zijn dat een ambtenaar die zich uitspreekt over een maatschappelijke actualiteit, handelt in lijn met de ambtseed, aldus Van Buren. Maar het handelen kan daar ook op gespannen voet mee staan, net als met de functioneringsnorm uit de Ambtenarenwet 2017, ‘die vereist dat een ambtenaar zijn functie naar behoren moet vervullen en zich daarbij professioneel en integer moet gedragen’. ‘Dat kan betekenen dat de ambtenaar in het licht van de geloofwaardigheid van zijn of haar ambt, het bestuur of de gemeentelijke organisatie, beperkt is in het uiten van een mening in de privésfeer. Daarbij is van belang op welke manier de uiting is gedaan.’

Aanspreken op toon

Het college vraagt de ambtenaren om een zelfstandig oordeel te vormen over de morele juistheid van hun handelen en een kritische professionele houding aan te nemen, schrijft Van Buren. Tegelijkertijd vraagt het college hen om loyaal te zijn aan het beleid van de gemeente en de verantwoordelijkheid te nemen om de geloofwaardigheid van de gemeente niet aan te tasten. ‘Het kan daarom voorkomen dat ambtenaren worden aangesproken op de wijze of toon van uiting.’ Ambtenaren mogen in privé-uitingen, zoals op sociale media, ook verwijzen naar internationale regels. ‘De achterliggende vraag is of een bepaalde privé-uiting wel passend is bij de functie van ambtenaar.’ Daar zijn in de gedragscode van de gemeente Amsterdam regels over opgenomen. ‘Hoe verder de ambtenaar van het betreffende beleidsterrein afstaat en hoe minder hiërarchische verantwoordelijkheid, hoe meer vrijheid er is.’ Ook wordt van de ambtenaar verwacht dat deze respectvol om gaat met anderen, in woord, gebaar en geschrift, inclusief onlinecommunicatie. ‘Het maakt niet uit of dat binnen of buiten werktijd is gedaan.’

Disciplinaire maatregelen

De hamvraag is natuurlijk hoe het college reageert op de in de petitie genoemde ‘represailles’, maar het college zegt geen uitspraken te doen over individuele casuïstiek. Op de vraag of er disciplinaire maatregelen zijn opgelegd in relatie tot uitingen over Palestina of Israël en in hoeverre er dan ruimte is voor herbeoordeling van deze maatregelen, antwoordt Van Buren dat ‘wanneer een ambtenaar de wet overtreedt of zich niet aan de eerder genoemde regels en richtlijnen houdt, maatregelen kunnen volgen’. Als er een maatregel wordt opgelegd, is dat altijd met in achtneming van de gehele (arbeidsrechtelijke) context, vervolgt de wethouder. ‘Op zichzelf zijn uitingen geen reden voor disciplinaire maatregelen.’ Het gaat niet om de inhoud van de uiting, maar om ‘een afweging over hoe de uiting is gedaan, over de toon van de uiting, wat de positie van de ambtenaar is en of de geloofwaardigheid van het ambt wordt geschaad’.