'Zetel weigeren is vreemd'
Gekozen in de gemeenteraad, maar de raadszetel niet ingenomen. In veel gemeenten laten gekozenen het pluche bij nader inzien toch maar aan zich voorbij gaan. Kiezersbedrog? Volgens universitair hoofddocent Marcel Boogers van de Universiteit van Tilburg lijkt het er wel een beetje op.
Wat is kiezersbedrog?
‘Dat is zuiver een morele kwestie. Je staat op de lijst, wordt gekozen, maar ziet af van een plek in de raad. Juridisch kan het, maar moreel is het niet goed te verantwoorden. Het gebeurt vaak dat een wethouder op de kandidatenlijst komt en aankondigt alleen wethouder te willen worden en dus niet in de raad te gaan zitten. Dat is niet verstandig, maar vooruit.’
Het omgekeerde komt ook voor: een wethouder wil wel wethouder worden maar niet op de lijst
‘Dat is wel verdedigbaar en uit te leggen. Maar het blijft vreemd.’
Komt kiezersbedrog vaak voor?
‘Daar zijn geen cijfers over bekend. Niemand houdt het bij.’
Is er elke vier jaar discussie over?
‘Het leeft nu meer dan in de twaalf jaar dat ik de gemeenteraadsverkiezingen volg. Dat kan er op duiden dat het vaker gebeurt dan vroeger. Het kan te maken hebben met het dualistische stelsel, waarbij je de wethouder op de kandidatenlijst zet. Die partijen moeten wel bedenken dat het raadsverkiezingen zijn.’
Moeten er regels voor komen?
‘Ik ben niet zo voor verplichtingen en verboden. Het zou duidelijkheid scheppen, maar dit is niet een van de grootste problemen van de democratie.’
‘Dat is zuiver een morele kwestie. Je staat op de lijst, wordt gekozen, maar ziet af van een plek in de raad. Juridisch kan het, maar moreel is het niet goed te verantwoorden. Het gebeurt vaak dat een wethouder op de kandidatenlijst komt en aankondigt alleen wethouder te willen worden en dus niet in de raad te gaan zitten. Dat is niet verstandig, maar vooruit.’
Het omgekeerde komt ook voor: een wethouder wil wel wethouder worden maar niet op de lijst
‘Dat is wel verdedigbaar en uit te leggen. Maar het blijft vreemd.’
Komt kiezersbedrog vaak voor?
‘Daar zijn geen cijfers over bekend. Niemand houdt het bij.’
Is er elke vier jaar discussie over?
‘Het leeft nu meer dan in de twaalf jaar dat ik de gemeenteraadsverkiezingen volg. Dat kan er op duiden dat het vaker gebeurt dan vroeger. Het kan te maken hebben met het dualistische stelsel, waarbij je de wethouder op de kandidatenlijst zet. Die partijen moeten wel bedenken dat het raadsverkiezingen zijn.’
Moeten er regels voor komen?
‘Ik ben niet zo voor verplichtingen en verboden. Het zou duidelijkheid scheppen, maar dit is niet een van de grootste problemen van de democratie.’
Een klein aantal niet gekozenen wacht zijn kansen af. Opvallend is dat steeds meer kiezers hun stem uitbrengen op een persoon. Daarbij spelen diverse zaken een rol
(naamsbekendheid, netwerk enz.). De Kieswet voorziet gedeeltelijk in het honoreren van de keus van de stemgerechtigde. Maar partijen kunnen meer doen om degelijk rekening te houden met de wensen van de kiezer en hem serieus te nemen. Daarvoor is politiek moed voor nodig. Een politieke partij die zich achter de Kieswet verschuilt en niet bereid andere varianten toe te passen (die zeker niet door de Wet zijn verboden) kan veel goodwill verspelen.
De Nederlandse Kieswet voorziet in een combinatie van stemmen op een lijst en ook stemmen op een persoon op dezelfde lijst. Kandidaten die niet op een verkiesbaar plaats staan kunnen alsnog in de raad komen mits zij een kwart van de kiesdeler halen. Dat zijn de kandidaten die met voorkeurstemmen worden gekozen ongeacht hun plaats op de kandidatenlijst.
Een andere mogelijkheid om niet gekozen kandidaten als nog in de raad te komen is het doorschuifsysteem. Bij deelname aan het college (Burgemeester en Wethouders) verlaten enkelen de fractie en er ontstaat ruimte. Deze ruimte wordt opgevuld met de kandidaat volgens de volgorde van de kandidatenlijst. Het aantal door hem/haar behaalde stemmen speelt geen rol. En daar schuilt de onrechtvaardigheid naar die kandidaten met een hoger aantal stemmen maar op een lage plaats staat op de kandidatenlijst. Dit is niet alleen onrechtvaardig ten aanzien van de kandidaat met veel meer stemmen dan diegene die doorschuift maar tevens een klap in het gezicht van al die kiezers die hun stem hebben uitgebracht op een bepaald persoon die ondanks het hogere aantal stemmen niet in de raad komt. In dit opzicht neemt de Kieswet de kiezer niet serieus. Toch kunnen politieke partijen die hiermee te maken krijgen verandering daarin brengen zonder dat zij in strijd handelen met de Kieswet. Maar zoals eerder is aangegeven is hier moed voor nodig. Zij kunnen de volgorde van doorschuiven niet laten afhangen van de plaats van een kandidaat op de kieslijst maar op basis van het aantal uitgebrachte stemmen op een kandidaat. Met andere woorden; de hoogte van het aantal uitgebrachte stemmen op een kandidaat is bepalend en niet de volgorde van de lijst. Er zijn echter her en der in den lande waar deze praktijk wordt toegepast. De keizer wordt serieus genomen en de partij vaart er wel bij. Als burgers merken dat met hun wensen rekening wordt gehouden zijn zij eerder genegen om de partij en niet te gaan zweven.